444. احتیاط مستحب است کسی که توانایی دارد، در محدوده فاصله کعبه با مقام ابراهیم که حدود دوازده متر است طواف کند و این حد در طرف حجر اسماعیل ـ پشت دیوار حجر، در نهایت هلالی آن ـ در حدود سه متر باقی می ماند امّا طواف در فاصله بیشتر نیز جایز است، هرچند کراهت دارد مخصوصاً برای کسانی که توانایی طواف در محدوده ذکر شده را دارند.
445. اگر ارتفاع کف طبقات فوقانی مسجدالحرام بیشتر از بام کعبه باشد طواف روی آنها صحیح نیست.
446. شخص ناتوان که باید ویلچر باید طواف کند، اگر او را به صحن مسجدالحرام برای طواف راه ندهند و طبقه دوّم مسجد الحرام بالاتر از کعبه باشد، باید برای طواف نایب بگیرد و احتیاط مستحب است خودش نیز در طبقه دوّم طواف کند، و چنانچه نداند کدامیک بالاتر است، احتیاط لازم آن است که هم خودش در طبقه دوّم طواف کند و هم نایب بگیرد.
447. رها کردن طواف مستحب، جایز است، حتی اگر عمداً باشد.
448. رها کردن طواف واجب، برای کاری یا ضرورتی اشکال ندارد، بلکه اگر کاری و ضرورتی هم نباشد، قطع آن جایز است.
449. اگر طواف مستحب را قطع کند، قبل از به هم خوردن موالات می تواند از همان جا که رها کرده ادامه دهد و صحیح است، خواه پیش از تمام شدن دور چهارم باشد یا بعد از آن.
450.قطع کردن طواف واجب دو فرض دارد:
1. اگر پیش از اتمام دور چهارم قطع کند؛ طواف باطل است و باید دوباره انجام دهد.
2. اگر بعد از اتمام دور چهارم قطع کند؛ این فرض دو صورت دارد:
صورت اول: اگر طواف را بدون دلیل قطع کند؛ بنا بر احتیاط واجب طواف را از همان جا که قطع کرده کامل کند و دوباره انجام دهد.
صورت دوم: اگر طواف را با دلیل قطع کرده باشد مثلاً به علت بیماری یا کاری برای خود یا یکی از برادران دینی طوافش را قطع کند؛ طواف صحیح است ولی باید از همانجا که قطع کرده طواف را ادامه دهد، و به احتیاط مستحب پس از تکمیل این طواف دوباره آن را انجام دهد.
451. نشستن و استراحت کردن در بین طواف، جایز است و اگر زیاد طول نکشد و موالات به هم نخورد، طواف صحیح است، ولی اگر طولانی شود و موالات به هم بخورد، طواف باطل است و باید دوباره انجام دهد.
452.اگر طواف کننده برای رسیدن به وقت فضیلت نماز، یا رسیدن به نماز جماعت، یا خواندن نماز مستحب که وقتش تنگ شده طواف را رها کند جایز است آن را پس از تمام شدن نماز از جایی که قطع کرده به اتمام برساند، خواه قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد یا بعد از آن، یا اینکه طواف واجب باشد یا مستحب، ولی اگر قبل از اتمام شوط چهارم بوده به احتیاط مستحب پس از اتمام نماز، طواف را اعاده کند.
453. اگر از روی اشتباه یا فراموشی طواف را کمتر از هفت شوط انجام داده باشد هرچند ناقصی کمتر از یک شوط باشد مسأله دو صورت دارد:
1. اگر پیش از آنکه موالات به هم بخورد متوجه شود؛ باقیمانده را به جا آورد و طواف صحیح است.
2. اگر بعد از به هم خوردن موالات متوجه شود؛ در این صورت اگر مقدار فراموش شده یک یا دو یا سه شوط باشد باقیمانده شوطها را به جا آورد و طواف صحیح است، و اما اگر مقدار فراموش شده بیش از سه شوط باشد بنا بر احتیاط واجب باید باقیمانده را تکمیل کند و طواف را دوباره انجام دهد.
454. اگر مکلف طواف را ناقص به جا آورده باشد و نتواند باقیمانده را خودش به جا آورد ـ هرچند به این علت باشد که پس از بازگشت به وطن متوجه نقصان طواف شده ـ باید شخص دیگری را نایب خود قرار دهد تا باقیمانده طواف را بجای آورد.
455: کسی که طواف یا نماز آن را به نیابت از شخص دیگری انجام میدهد لازم نیست مُحرم باشد، پس در عمره تمتع نیز محرم در صورتی که وظیفه او نایب گرفتن در طواف یا نماز طواف باشد میتواند به کسی که محرم نیست نیابت دهد تا طواف و نماز را به نیابت از او انجام دهد.
456: لازم نیست نایب در طواف و نماز آن یک نفر باشد بلکه جایز است نیابت طواف را به یک شخص و نیابت نماز طواف را به شخص دیگری بدهد.
457. اگر طواف را عمداً بیشتر از هفت شوط انجام دهد باطل است.
458. اگر سهواً طواف را بیشتر از هفت شوط انجام دهد مسأله دو صورت دارد:
1. اگر بعد از نیمه شوط هشتم (بعد از رسیدن به رکن عراقی) متوجه زیاده شود؛ مقدار افزوده را تا یک طوافِ کامل به اتمام برساند و بنا بر احتیاط واجب هفت دور دوم را به قصد قربت ـ بدون نیت واجب یا مستحب ـ به اتمام برساند و بعد از آن چهار رکعت نماز طواف بخواند، و احتیاط مستحب است دو رکعت نماز طواف واجب را قبل از سعی و دو رکعت دیگر را پس از سعی به جا آورد.
2. اگر قبل از نیمه شوط هشتم (یعنی پیش از رسیدن به رکن عراقی) متوجه زیاده شود؛ بنا بر احتیاط واجب به همان وظیفهای که در صورت قبل گفته شد عمل کند.
459. اگر طواف کننده تصور کند اضافه کردن یک شوط به طواف مستحب است و با همین تصور یک شوط اضافه به جا آورد طواف باطل نیست.
460. اگر هنگام طوافِ واجب در تعداد شوطهای طواف شک کند چنانچه کمتر از عدد هفت باشد مثل آنکه شک دارد سه دور انجام داده یا چهار دور، یا شک دارد الان در دور چهارم طواف است یا دور پنجم طواف باطل است، خواه شک در وسط شوط پیش آید یا در پایان آن.
461. اگر در پایان شوط شک کند که شش شوط انجام داده یا هفت شوط بنا بر احتیاط واجب طواف باطل است، و اگر احتمال نقصان و زیادی شوطها را با هم بدهد مثل اینکه شک دارد آخرین دوری که انجام داده دور ششم بود یا هفتم یا هشتم، در این صورت نیز بنا بر احتیاط واجب طواف باطل است.
462. در طوافِ مستحب اگر شک در تعداد دورهای طواف پیش آید همیشه بنا را بر کمتر بگذارد، مثلاً اگر شک کند پنج شوط انجام داده یا شش شوط بنا را بر پنج بگذارد و طواف صحیح است.
463. در موارد زیر به شک اعتنا نمیشود و طواف صحیح است:
1. پس از اتمام طواف در تعداد دورها شک کند.
2. پس از اتمام طواف در صحت آن شک کند، مثلاً شک کند آیا بخشی از طواف را بی اختیار رفته یا نه، یا اینکه شک کند در حال طواف وضویش باطل شد یا نه.
3. پس از طواف یقین دارد هفت شوط طواف را انجام داده ولی احتمال دهد شوط اضافی نیز انجام داده است.
464. کسی که در تعداد دورهای طواف، زیاد شک می کند از حد متعارف خارج است، کثیر الشک نام دارد و چنین کسی نباید به شک خود اعتناء کند.
465. گمان در تعداد دورهای طواف حکم شک را دارد.
466. طواف کننده میتواند به شمارش کسی که همراه او طواف میکند اعتماد کند، البته این حکم در صورتی است که آن شخص شک نداشته باشد و تعداد دورهای طواف را بداند.
467. اگر مکلف طواف عمره تمتع را عمداً به جا نیاورد و نتوانست طواف و بقیه اعمال عمره را تا قبل از ظهر روز عرفه انجام دهد عمرهاش باطل میشود خواه مسأله را میدانسته یا نمیدانسته، و در صورتی که حکم شرعی را نمیدانست بنا بر احتیاط واجب باید یک شتر کفاره بدهد.
468. اگر بر اثر فراموشی طواف را ترک کرد، مسأله دو صورت دارد:
1. اگر قبل از گذشتنِ وقت یادش بیاید؛ باید طواف را انجام دهد و سعی را نیز اعاده کند.
2. اگر بعد از وقت یادش بیاید مثلاً در عمره تمتع تا پیش از وقوف در عرفات یادش نیامد؛ باید قضای طواف را به جا آورد و بنا بر احتیاط واجب نماز طواف را هم بخواند و به احتیاط مستحب سعی را نیز اعاده کند.
469. اگر به سبب ندانستن حکم شرعی متوجه شود طوافش باطل بوده، احکام آن به شرح زیر است:
1. اگر بعد از اعمال عمره تمتع متوجه شود؛ باید طواف و نماز طواف و سعی و تقصیر را اعاده کند، و اگر فرصت اعاده اعمال نباشد عمره او باطل است و بنا بر احتیاط واجب باید یک شتر کفاره بدهد.
2. اگر هنگام وقوف در عرفات متوجه شود؛ عمره تمتع او باطل است و بنا بر احتیاط واجب یک شتر کفاره بدهد.
3. اگر بعد از اعمال حج متوجه شود طواف حجش باطل بوده؛ پیش از آنکه ماه ذی الحجه تمام شود طواف و نماز طواف و سعی را اعاده کند.
4. اگر پس از بازگشت به وطن (قبل از اتمام ماه ذی الحجه) متوجه شود طواف حجش باطل بوده؛ طواف و نماز طواف و سعی را اعاده کند، و اگر نتواند برگردد نایب بگیرد.
5. اگر پس از اتمام ماه ذی الحجه متوجه شود طواف حجش باطل بوده؛ حج او باطل است و یک شتر کفاره بدهد.
470. کسی که طواف را فراموش کند و زمانی به یادش آید که خودش نمیتواند قضای آن را به جا آورد مانند اینکه پس از برگشتن به وطن یادش بیاید باید برای بجای آوردن طواف نایب بگیرد.
471. بجای آوردن طواف، جدای از اعمال عمره و حج، مستحب است. به جا آوردن یک شوط یا بیشتر هم برای خود یا به نیابت از دیگری اشکال ندارد و مستحب است.
472. بجا آوردن طواف مستحب، پس از احرام عمره و پیش از طواف اشکال ندارد.
473. بجا آوردن طواف مستحب پیش از طواف حج، اشکال ندارد.
474. بنا بر احتیاط واجب، بعد از احرام حج، پیش از وقوف به عرفات نباید طواف مستحب بجا آورد، هرچند اعمال مکه (طواف، نماز طواف، سعی، طواف نساء و نماز آن) را قبل از وقوف به عرفات بجا آورده باشد.
475. بنا بر احتیاط واجب بعد از طواف و نماز طواف عمره و پیش از سعی نباید طواف مستحب بجا آورد.