و در آن چند مسأله است:
مسألۀ 1- واجب است بر کسی که حج تمتع به جا میآورد ذبح یک هَدْی؛یعنی یک شتر یا یک گاو یا یک گوسفند،و شتر افضل است و پس از آن گاو بهتر است.
مسألۀ 2- کفایت نمیکند برای چند نفر به شرکت یک هَدْی در حال اختیار،بلکه در حال ضرورت نیز محل اشکال است،و احتیاط واجب جمع بین شرکت در ذبح و روزه است که ذکر میشود.
مسألۀ 3- سایر حیوانات غیر از سه حیوان مذکور کافی نیست.
مسألۀ 4- در هَدْی چند چیز معتبر است و باید مراعات شود:
اول: آنکه اگر شتر باشد سن آن کمتر از پنج سال نباشد و داخل در شش سال شده باشد،و اگر گاو است بنا بر احتیاط واجب کمتر از دو سال نباشد و داخل در سه سال شده باشد،و همچنین در بُز کمتر از سن گاو نباشد،و در میش به احتیاط واجب کمتر از یک سال نباشد و داخل در سال دوم شده باشد؛
دوم: باید صحیح باشد،پس حیوان مریض کافی نیست،حتی مثل کچلی بنا بر احتیاط؛
سوم: باید خیلی پیر نباشد؛
چهارم: باید تام الاجزاء باشد،و ناقص کافی نیست؛پس اگر واضح باشد کوری یا لنگی آن بنا بر اقوی کافی نیست،و اگر واضح نباشد به احتیاط واجب کافی نیست و احتیاط واجب آن است که چشمش سفید نشده باشد و باید گوشبریده و دمبریده و شاخ داخل آن شکسته یا بریده نباشد؛
پنجم: باید لاغر نباشد،و اگر در گُردۀ او پیه باشد کافی است،و احتیاط آن است که آن را در عرف لاغر نگویند؛
ششم: باید «خصی»نباشد؛یعنی باید خصْیَتَیْن آن را بیرون نیاورده باشند؛
هفتم: باید بیضۀ آن را نکوبیده باشند به احتیاط واجب؛
هشتم: باید در اصل خلقت بیدُم نباشد به احتیاط واجب،و اگر گوش یا شاخ در خلقت اصلی نداشته باشد بعید نیست کفایت،اگر چه خلاف احتیاط است؛
نهم: در اصل خلقت بیبیضه نباشد.
مسألۀ 1- اگر غیر از خصی یافت نشود بعید نیست کفایت ذبح خصی، گر چه احتیاط در جمع بین آن و سالم است در ماه ذی الحجۀ همان سال، و اگر نشد سال دیگر،یا جمع بین ناقص و روزه.
مسألۀ 2- گاومیش در ذبح واجب،کافی است لکن گفتهاند کراهت دارد.
مسألۀ 3- اگر حیوان،شاخ خارجش شکسته یا بریده باشد اشکال ندارد؛و شاخ خارج،شاخ سخت سیاهی است که به منزلۀ غلاف است از برای شاخ داخل که آن شاخ سفید است.
مسألۀ 4- شکاف داشتن گوش و سوراخ بودن آن مانع ندارد،و احتیاط آن است که چنین نباشد.
مسألۀ 5- باید ذبح را بعد از رَمْی جمرۀ عقبه بکند به احتیاط واجب.
مسألۀ 6- یک گوسفند کمتر چیزی است که کافی است برای ذبح، لکن هر چه بیشتر ذبح کند افضل است و در روایت است که رسول خدا - صلی اللّه علیه و آله - صد شتر همراه آوردند،سی و چهار تای آنها را برای حضرت امیر المؤمنین - علیه السلام - نحر کردند و شصت و شش تای آنها را برای خودشان.
مسألۀ 7- اگر هَدْی یافت نشود قیمت آن را پیش شخص امینی بگذارد که در بقیه ذی الحجه بگیرد و در منی ذبح کند،و اگر در این سال ممکن نشود سال بعد این کار را بکند.
مسألۀ 8- اگر هَدْی ناقص یافت شود (از غیر جهت خصی بودن که گذشت)احتیاط واجب آن است که آن را ذبح کند و یک هَدْی تام هم در بقیه ذی الحجه،و اگر نشد در سال آینده ذبح کند،و احتیاط بهتر آن است که جمع کند بین هَدْی ناقص و هَدْی تام به طوری که گفته شد و روزه به نحوی که ذکر شد.
مسألۀ 9- احتیاط واجب آن است که ذبح هَدْی را از روز عید تأخیر نیندازد.
مسألۀ 10- اگر به واسطۀ عذری مثل فراموشی یا غیر آن ذبح را در روز عید نکرد،احتیاط واجب آن است که در ایام «تشریق»ذبح کند،و اگر نشد در بقیه ماه ذی الحجه،و در تأخیر عمدی نیز همین حکم است.
مسألۀ 11- اگر حیوانی را به گمان آنکه صحیح و سالم است ذبح کرد بعد معلوم شد که مریض یا ناقص بوده،کافی نیست و باید دوباره ذبح کند.
مسألۀ 12- اگر حیوانی را به گمان چاقی ذبح کرد،بعد معلوم شد لاغر است،کافی است.
مسألۀ 13- اگر حیوانی را به گمان لاغری خرید و به امید آنکه چاق درآید برای اطاعت خدا رجائاً ذبح کرد و بعد معلوم شد چاق است،کافی است.
مسألۀ 14- اگر احتمال نمیداد که حیوان چاق است یا احتمال میداد، لکن از روی بیمبالاتی ذبح کرد نه به امید موافقت امر خداوند کافی نیست.
مسألۀ 15- اگر لاغری آن را اعتقاد داشت و به واسطۀ جهل به مسأله برای اطاعت خداوند ذبح کرد،بعد معلوم شد چاق است،احتیاط واجب در اعاده است.
مسألۀ 16- اگر ناقص بودن را اعتقاد داشت و به واسطۀ جهل به مسأله برای اطاعت خداوند ذبح کرد و بعد معلوم شد صحیح است،ظاهراً کافی باشد.
مسألۀ 17- احتیاط آن است که ذبیحه را سه قسمت کنند،یک قسمت را هدیه بدهند و یک قسمت را صدقه بدهند،و قدری هم از ذبیحه بخورند و صدقه را به مؤمنین بدهند،و لکن هیچ یک از این احتیاطها واجب نیست،و اگر صدقه را به فقرای کفار بدهد یا آنکه تمام ذبیحه را به آنها بدهد،اشکال ندارد و ضامن حصۀ فقرا نیست،لکن احتیاط خصوصاً در خوردنِ قدری از ذبیحه خیلی مطلوب است.
مسألۀ 18- جایز است که ذبح را کسی دیگر به نیابت انجام دهد و نیت را نایب کند،و احتیاطاً خود شخص هم نیت کند.
مسألۀ 19- احتیاط واجب آن است که ذابح مؤمن باشد،بلکه خالی از وقت نیست،و همین طور در ذبح کفارات.
مسألۀ 20- در صورتی که قربانی به دست غیر مؤمن انجام گیرد کفایت نمیکند،و باید دو مرتبه قربانی کند هر چند در وقت قربانی متوجه نشود که ذابح مؤمن نیست،یا جاهل به مسأله باشد.
مسألۀ 21- ذبح هم از عبادات است و در آن نیت خالص و قصد اطاعت خداوند لازم است.
مسألۀ 22- احتیاط آن است که اگر احتمال نقص یا مرض در گوسفند بدهند آن را معاینه کنند،اگر چه اقوی در احتمال آنکه عیبی حادث شده باشد،مثل آنکه احتمال بدهد گوش یا دمش را بریدند یا آن را خصی کردند،عدم لزوم معاینه است،و احتیاط در عیبهایی که محتمل است از حال تولد داشته و مادرزاد بوده،ترک نشود.
مسألۀ 23- اگر بعد از ذبح کردن احتمال داد ناقص بودن یا نداشتن سایر شرایط را،اعتنا نکند.
مسألۀ 24- اگر به کسی نیابت داد برای خریداری کردن و ذبح،و نایب انجام داد و بعد از آن شخص مُحرم احتمال داد که نایب به شرایط عمل نکرده باشد به این احتمال اعتنا نکند،و ذبح کافی است.
مسألۀ 25- اگر کسی را نایب کرد برای خریداری و ذبح،باید علم پیدا کند یا اطمینان به اینکه عمل کرده است،و گمان کفایت نمیکند.
مسألۀ 26- اگر نایب عمداً بر خلاف دستور شرع در اوصاف ذبیحه یا در کشتن آن عمل کرد ضامن است و باید غرامت آن را بدهد،و باید دو مرتبه ذبح کند.
مسألۀ 27- اگر نایب از روی اشتباه یا جهل بر خلاف دستور عمل کند اگر برای عمل اجرت گرفته است ضامن است،و الّا معلوم نیست ضامن باشد،و در هر صورت باید اعاده شود.
مسألۀ 1- اگر قادر نباشد بر ذبح باید سه روز در حج و هفت روز پس از مراجعت از حج روزه بگیرد.
مسألۀ 2- مراد از اینکه قادر بر ذبح نباشد آن است که نه هَدْی را داشته باشد،و نه پولش را.
مسألۀ 3- اگر میتواند بدون زحمت و مشقت قرض کند و در ازای قرض چیزی که ادا کند داشته باشد،باید قرض کند و ذبح کند.
مسألۀ 4- اگر میتواند بدون مشقت چیزی که زاید از مئونۀ سفر است بفروشد باید بفروشد،و هَدْی بخرد،لکن لباس را هر چه باشد لازم نیست بفروشد.
مسألۀ 5- لازم نیست کسب کند و پول هَدْی را تهیه کند،لکن اگر کسب کرد و تهیه کرد باید ذبح کند.
مسألۀ 6- اگر چه لباس را لازم نیست بفروشد،لکن اگر لباس زاید داشت و فروخت ظاهراً باید ذبح کند،و احتیاط آن است که روزه هم بگیرد.
مسألۀ 7- این سه روزِ روزه را باید در ماه ذی الحجه بگیرد،و احتیاط واجب آن است که از هفتم تا نهم بگیرد،و جلوتر نگیرد.
مسألۀ 8- باید این سه روز دنبال هم باشد.
مسألۀ 9- اگر روز هفتم نتوانست روزه بگیرد،روز هشتم و نهم بگیرد و یک روز دیگر بعد از مراجعت از منی بگیرد،و احتیاط آن است که بعد از ایام تشریق که یازدهم و دوازدهم و سیزدهم است بگیرد.
مسألۀ 10- این سه روزِ روزه را در ایام تشریق در منی جایز نیست بگیرد،بلکه در ایام تشریق در منی روزه برای همه کس حرام است،چه حج به جا بیاورد یا نه.
مسألۀ 11- احتیاط مستحب برای کسی که روز هفتم را روزه نگرفته و هشتم و نهم را گرفته،آن است که بعد از مراجعت از منی سه روز روزه بگیرد - که اول آن،روز کوچ کردن است یعنی سیزدهم - و متوالی بگیرد،و قصدش آن باشد که سه روز از پنج روز برای ادای روزه واجب باشد.
مسألۀ 12- اگر روز هشتم را روزه نگرفت،روز نهم را هم نگیرد و بعد از مراجعت از منی سه روز دنبال هم بگیرد.
مسألۀ 13- جایز است اگر از هشتم روزه تعویق افتاد تا آخر ذی الحجه هر وقت بخواهد این سه روز را روزه بگیرد،اگر چه احتیاط آن است که بعد از ایام تشریق فوراً بگیرد.
مسألۀ 14- این سه روز را در سفر میتواند روزه بگیرد و لازم نیست در مکه قصد اقامت کند،بلکه اگر برای ماندن سه روز در مکه مهلت نیست،بین راه هم جایز است بگیرد.
مسألۀ 15- اگر سه روز روزه را گرفت و بعد از آن متمکن شد از هَدْی،لازم نیست ذبح کند،لکن اگر قبل از تمام شدن سه روز متمکن شد باید ذبح کند.
مسألۀ 16- اگر این سه روزِ روزه را نگرفت تا ماه ذی الحجه تمام شد باید هَدْی را خودش یا نایبش در منی ذبح کند،و روزه فایده ندارد.
مسألۀ 17- باید این سه روز روزه را بعد از احرام به عمره به جا آورد و قبل از آن نمیتواند.
مسألۀ 18- هفت روز بقیه را باید بعد از مراجعت از سفر حج روزه بگیرد.
مسألۀ 19- احتیاط واجب آن است که پی در پی به جا آورد.
مسألۀ 20- جایز نیست این هفت روز را در مکه یا در راه روزه بگیرد، مگر آنکه بنای اقامت در مکه داشته باشد،در این صورت اگر مدتی بگذرد که در آن مدت میتوانست به وطن خود مراجعت کند جایز است به جا آورد،و همچنین جایز است اگر یک ماه بماند.
مسألۀ 21- در این ایام که با هواپیما مراجعت میکنند بعید نیست برای کسی که در مکه اقامت کرده جایز باشد به همان مقداری که هواپیما اشخاص را به محل میرساند صبر کند و روزه بگیرد،لکن احتیاط خلاف آن است و به احتیاط واجب جمع بین سه روز و هفت روز را نکند.
مسألۀ 22- اگر در غیر مکه چه در راه یا در بلدی غیر از وطن خودش اقامت کرد ظاهراً نتواند هفت روز روزه را در آنجا بگیرد اگر چه به مقداری صبر کند که اگر راه میپیمود به وطن میرسید.
مسألۀ 23- ابتدای ماهی را که اگر بماند در مکه جایز است روزه را بگیرد و همین طور ابتدای حساب موقع رسیدن به وطن را ظاهراً باید از وقتی که بنای مجاورت یا اقامت به مکه کرد حساب کند.
مسألۀ 24- اگر متمکن از روزه گرفتن شد و قبل از آنکه روزه بگیرد مرد،واجب است ولیّ او سه روز را قضا کند بنا بر اقوی،و هفت روز دیگر را بنا بر احتیاط واجب.
مسألۀ 25- لازم نیست بعد از برگشتن به بلد خود در همان جا روزه بگیرد،پس اگر در جای دیگر قصد اقامت کرد،میتواند بگیرد.
مسألۀ 26- اگر متمکن از سه روز روزه نشد در مکه و برگشت به محل خود،در صورتی که ماه ذی الحجه باقی است میتواند در محل بگیرد، لکن با هفت روزْ روزه فاصله بدهد و اگر ماه گذشته باشد باید هَدْی ذبح کند،اگر چه به وسیله شخص امینی باشد.
مسألۀ 1- تقسیم قربانی به سه قسم واجب نیست،و فروش یا هبه سهم فقیر قبل از قربانی و بدون قبض آن باطل است؛بنا بر این،عمل بعضی که به ادعای فقر یا وکالت از فقیر ثلث فقیر را از قربانی به خود حاجی میفروشند یا هبه میکنند،صحیح نیست.
مسألۀ 2- گفته میشود که در منی،مسلخ فعلی کمی در وادی مُحسَّر ساخته شده و در این صورت هر چند در صورت امکان و لو تا آخر ذیحجه باید در منی قربانی کنند،لکن قربانی در مسلخ جدید مجزی است.
مسألۀ 3- کسی که اجیر در حج است میتواند برای قربانی،شخص ثالثی را وکیل کند و وکیل مزبور نیت قربانی حجی که موکلش از طرف موکل خود انجام میدهد را مینماید.
مسألۀ 4- تأخیر ذبح از روز عید عمداً جایز نیست علی الاحوط،لکن اگر تأخیر شد عمداً یا جهلاً یا نسیاناً،ذبح در شب کفایت میکند.
مسألۀ 5- کسانی که وکیل دیگری هستند که برای او قربانی کنند میتوانند قبل از اینکه حَلْقْ یا تقصیر کنند قربانی دیگری را ذبح نمایند.