۴۷۵ . تعریف طواف: پس از احرام به عمره، اولین عمل واجب، طواف خانۀ خداست. طواف عبارت است از هفت مرتبه دور خانۀ خدا (کعبه) گردیدن به شکلی که خواهد آمد.
۴۷۶ . ترک عمدی طواف در عمره و حج: طواف از ارکان عمره و حج است و کسی که از روی عمد و اختیار، همه یا بعضی از دورهای طواف عمرۀ تمتع را انجام ندهد تا وقت آن بگذرد، عمره یا حجش باطل میشود؛ چه عالم به اصل وجوب طواف باشد و چه جاهل به آن.
۴۷۷ . ترک طواف در عمرۀ تمتع: کسی که از روی عمد طواف عمرۀ تمتع را تا آخر وقت آن، ترک کرده، عمرۀ تمتعش صحیح نیست و به حج افراد مبدَّل میشود -خواه بداند که طواف واجب است یا نداند-؛ و باید با همان احرام به عرفات برود و اعمال حجّ افراد را انجام دهد و پس از آن و گذشتن روز سیزدهم، عمرۀ مفرده را بجا آورد؛ هرچند عمرۀ تمتّع او مستحبی باشد. و اگر بدون عذر، طواف را ترک کرده، کفایت از حجةالإسلام نمیکند.
۴۷۸ . آخر وقت طواف در عمرۀ تمتع: پایان وقت طواف عمرۀ تمتُّع، زمانی است که محرم بتواند اعمال عمرۀ تمتُّع را به پایان ببرد و پس از احرام حج، قبل از غروب روز نهم ذیحجه خود را به عرفات برساند. پس اگر بتواند تمام اعمال عمره را انجام داده و با احرام حج، خود را هرچند کمی نزدیک مغرب به عرفات برساند واجب است اعمال عمره را تمام کند و حج و عمرهاش صحیح است و اگر ترس نرسیدن به عرفات داشته باشد حجش به افراد تبدیل شده و باید طواف را رها کرده و خود را به عرفات برساند.
کسی که میداند نمیتواند زمان اختیاری وقوف به عرفات را درک کند ولی میتواند پس از انجام اعمال عمرۀ تمتع، وقوف اضطراری عرفات و وقوف اختیاری مشعر را درک کند، محرم به احرام عمرۀ تمتع میشود و پس از انجام اعمال آن، احرام حج بسته و خود را به عرفات و مشعر میرساند.
۴۷۹ . ترک سهوی تمام طواف در عمره: اگر سهواً طواف را در عمرۀ تمتع یا مفرده ترک کند یا آن را به شکل صحیح انجام ندهد، باید آن عمل و اعمال بعدی را بجا آورد و تا تقصیر نکرده از محرمات احرام اجتناب کند و در عمرۀ تمتع اگر وقت جبران گذشته، عمرهاش تبدیل به حج افراد شده و باید پس از آن و گذشتن روز سیزدهم عمرۀ مفرده بجا آورد.
۴۸۰ . ترک سهوی بخشی از طواف: اگر سهواً مقداری از طواف را ترک کند یا آن مقدار را به شکل غیر صحیحی بجا آورد صورتهای مختلفی دارد:
الف) اگر قبل از سعی متوجه شود باید طواف را تکمیل کند؛
ب) اگر در حال سعی متوجه شود باید سعی را رها کند و پس از تکمیل طواف و خواندن نماز آن، ادامۀ سعی را بجا آورد؛
ج) اگر بعد از سعی و قبل از تقصیر متوجه شود طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و اعادۀ سعی لازم نیست؛
د) اگر بعد از تقصیر متوجه گردد، طواف را تکمیل کند و نماز آن را بخواند و بنابر احتیاط مستحب از محرمات احرام اجتناب کرده و تقصیر را اعاده کند، ولی اعادۀ سعی لازم نیست؛
هـ) اگر بعد از بازگشتن به وطن متوجه شود میتواند برای تکمیل طواف نایب بگیرد، مگر اینکه تکمیل طواف برای خودش هیچ گونه مشقتی نداشته باشد؛ و در هر حال اعادۀ سعی و تقصیر و اجتناب از محرمات احرام لازم نیست.
۴۸۱ . ترک طواف از روی فراموشی: کسی که طواف را فراموش کرده یا همۀ آن را به شکل ناصحیح انجام داده، باید از محرّمات احرام پرهیز کند و طواف و اعمال بعد از آن را بجا آورد و اگر مشقت شدید دارد، نایب بگیرد.
البته اگر از روی فراموشی یا غفلت از موضوع، طواف را ترک کرده یا به شکل ناصحیح انجام داده است، درصورتیکه پس از بازگشت به وطن متوجه شود، محرّمات احرام بر او حلال است. ولى باید طواف را بجا آورد و مىتواند براى طواف نایب بگیرد؛ مگر آنکه انجام آن براى خودش هیچگونه مشقتى نداشته باشد؛ و در هر صورت لازم نیست اعمال بعدى را دوباره بجا آورد.
۴۸۲ . بطلان طواف به خاطر ندانستن احکام آن: کسی که از روی ندانستن فروع احکام طواف، همه یا بخشی از آن را بهصورت باطل انجام داده باشد (مثلاً نمیدانسته که باید در محدودۀ مقام ابراهیم (علیه السلام) طواف کند) حکم کسی را دارد که سهواً طواف را ترک کرده یا ناقص گذاشته است. و همچنین است کسی که به جهت نشناختن خصوصیات خارجی یا همان جهل به موضوع، همه یا مقداری از طوافش را ناصحیح بجا آورده است.
۴۸۳ . کفارۀ فراموشی طواف و نزدیکی: اگر کسی طواف واجب -چه طواف عمره و چه طواف حج و چه طواف نساء- را فراموش كند و برگردد و با زن نزديكى نماید، بايد در مکه قربانی کند؛ و بنابر احتیاط قربانی شتر است.
۴۸۴ . انجام دوبارۀ طواف واجب: کسی که میخواهد پس از انجام طواف واجب، از روی احتیاط آن را اعاده کند، باید ابتدا نماز طواف اول را بخواند، سپس مشغول طواف بعدی شود؛ و اگر بدون خواندن نماز، طواف را اعاده کند، طواف اولش باطل میشود؛ مگر اینکه تأخیر نماز از روی جهل یا سهو باشد.
۶۲۱ . استحباب موکّد طواف: از مستحبات مورد تأکید در روایات شریف، طوافِ کعبه است و به تکرار آن نیز سفارش شده است؛ ولی بهتر است هنگام ازدحام جمعیت به جای طواف مستحب نماز بخوانند و مطاف را در اختیار کسانی قرار دهند که طواف واجب انجام میدهند.
۶۲۲ . انجام طواف مستحب به نیت چند نفر: طواف مستحب را میتوان به نیابت از چندین نفر بجا آورد؛ همچنان که میتوان برای خود و به نیابت از دیگران، یک طواف انجام داد؛ ولی نمیتوان هر یک یا چند دور از طواف را به نیت یک نفر انجام داد.
۶۲۳ . ویژگیهای طواف مستحبی: این امور، به طواف مستحبی ضرری نمیرساند:
1. حدث اکبر؛
2. حدث اصغر؛
3. نجاست بدن یا لباس (اگر چه احتیاط مستحب در پاک بودن است)؛
4. خواندن نماز طواف در هر نقطه از مسجد الحرام؛
5. قِران؛
6. شک در دورهای طواف؛
7. شک در رکعات نماز طواف؛
8 و 9. نیابت چند نفر از یک نفر و نیابت یک نفر از چند نفر.
۶۲۴ . سایر احکام طواف مستحبی: رعایت اموری که در طواف واجب لازم است -به استثنای مواردی که در مسألۀ قبل گذشت- در طواف مستحب نیز لازم است.
۶۲۵ . طهارت از حدث در طواف مستحبی: طهارت از حدث اکبر و اصغر در طواف مستحبی شرط نیست؛ البته فرد جنب یا حائض جایز نیست وارد مسجد الحرام شود؛ ولی اگر از روی غفلت یا فراموشی، طواف مستحب انجام دهد یا ناچار شود در مسجد الحرام به مقدار طواف یا تکمیل طوافی که انجام داده توقف کند، طوافش صحیح است.
۶۲۶ . محل نماز طواف مستحبی: نماز طواف مستحبی را در هر نقطه از مسجد الحرام میتوان بجا آورد؛ و بسیار مناسب است که حجاج در مواقع شلوغ، برای مراعات حال کسانی که طواف واجب بجا میآورند، پشت مقام ابراهیم (علیه السلام) را در اختیار آنان قرار دهند.
۶۲۷ . طواف نیابی: انجام طواف به نیابت از دیگران نیز مستحب است، به شرطی که آن افراد در مکّه اقامت نداشته باشند، یا اگر در آنجا هستند، خودشان نتوانند طواف کنند. ولی عمره و حج و نماز مستحبی از طرف کسی که در مکه اقامت دارد، مانعی ندارد.
۶۲۸ . رها کردن طواف مستحب: تمام کردن طواف مستحب، واجب نیست؛ بلکه میتوان آن را بدون هیچ عذری رها کرد.
۶۲۹ . انجام طواف به نیابت از انبیا و معصومین (علیهم السلام): انجام طواف به نیابت از انبیاء عظام و حضرات معصومین (علیهم السلام) مستحب است؛ ولی چون بنا بر برخی از روایات، حضرت بقیة الله الاعظم (عج الله تعالی فرجه) در موسم حج حضور دارند، بسیار مناسب است طواف بجا بیاورند و ثواب آن را به محضر مبارک آن حضرت تقدیم کنند.
۶۳۰ . طواف مستحبی قبل از انجام طواف عمره یا حج تمتع: کسی که طواف عمرۀ تمتع یا طواف نساء حج تمتع بر عهدۀ اوست -خواه حج و عمرۀ او واجب باشد یا مستحب-نمیتواند طواف مستحبی انجام دهد؛ اما اگر طواف مستحب بجا آورد به عمره یا حج ضرر نمیزند.
۶۳۱ . طواف مستحب در اثنای عمرۀ مفرده یا حج افراد: انجام طواف مستحب در اثنای عمرۀ مفرده یا حج افراد صحیح است، هرچند زائر هنوز طواف عمره یا حج را انجام نداده باشد.