۷۸۹ . وظیفۀ حاجی پس از وقوف در عرفات: حاجى پس از عرفات باید به «مشعرالحرام» برود و در آنجا با نیت خالص براى خداوند متعال «وقوف» نماید.
۷۹۰ . نیت و نحوۀ وقوف در مشعر: نیّت وقوف در مشعرالحرام و چگونگی وقوف همانند نیت وقوف در عرفات و چگونگی وقوف در آنجا است. بنابراین اگر در قسمتی از زمان وقوف بلکه تمام وقت، خواب یا بیهوش باشد، چنانچه وقوف واجب را نیّت کرده باشد، اشکال ندارد.
۷۹۱ . حدود مرزی مشعر: وادی محسّر و مأزمین (گردنهای که بر مشعر مُشرف است) از حدود مشعر و خارج از آن هستند و وقوف در آنها صحیح نیست.
۷۹۲ . یاد خداوند در مشعرالحرام: یکى از کارهای واجب در مشعرالحرام «ذکر خداوند» است و برای آن، مجرد یاد خدا در قلب کافی نیست؛ بلکه باید خدا را به زبان یاد کرد؛ ولی لازم نیست آن را به عنوان ذکر مشعرالحرام بگوید؛ بلکه اگر بدون توجه به این امر نماز واجبش را بخواند، کفایت مىکند.
۷۹۳ . زمان وقوف در مشعر: وقوف در مشعرالحرام سه وقت دارد که هرکدام وظیفۀ دستهای از حجاج است:
الف) از مغرب (زوال حمرۀ مشرقیّه) روز نهم تا طلوع فجر صادق (اذان صبح) روز دهم که به آن «وقوف شبانه» میگویند؛
ب) از طلوع فجر تا طلوع آفتاب روز دهم که به آن «وقوف اختیاری» گویند؛
ج) از طلوع آفتاب تا ظهر شرعی روز دهم که به آن«وقوف اضطراری در روز» گویند.
۷۹۴ . رکن بودن وقوف در مشعر: مسمای وقوف از مغرب روز نهم تا طلوع آفتاب روز دهم از ارکان حج است و اگر حاجى بدون عذر، هیچ مقدارى از شب عید تا طلوع آفتاب روز عید را وقوف نکند (همانند کسی که وقوف در عرفات را بدون عذر، ترک کند)، حجش باطل میشود و آن در چند صورت است:
الف) عالم عامد مختار باشد؛
ب) در حکم یا موضوع تردید داشته باشد؛
ج) از روی تقصیر از آنچه شارع مقدّس فرموده، غفلت داشته باشد؛
د) از روی تقصیر بر خلاف «آنچه شارع مقدّس فرموده» یقین داشته باشد؛
هـ) از روی اضطرار ترک کند و اضطرار به سوء اختیار شخص باشد.
و در غیر از این صورتها حج باطل نمیشود.
۷۹۵ . لزوم درک وقوف اختیاری در مشعر: تمامی حجاج -به جز افرادی که در مسألۀ 801 ذکر خواهد شد- نباید وقوف اختیاری مشعر را ترک کنند.
۷۹۶ . مقدار واجب از وقوف بینالطلوعین: وقوف کردن در تمام مابینالطلوعین واجب نیست، و همین که گفته شود در مشعرالحرام بوده، کافی است؛ بنابراین اگر حجگزار کمی قبل از طلوع آفتاب وارد مشعرالحرام شود و وقوف نماید کافی است.
۷۹۷ . درک بینالطلوعین و کوچ قبل از روشن شدن هوا: کسی که بینالطلوعین را در مشعر بوده، نباید قبل از روشن شدن هوا بلکه بنابر احتیاط، قبل از طلوع آفتاب از مشعر کوچ کند؛ بلکه بنابر احتیاط، قبل از طلوع آفتاب به سمت وادی محسر نیز خارج نشود.
۷۹۸ . زمان حرکت از مشعر به سمت منا: مستحب است حجاج وقتی که هوا به قدری روشن شده که بدون روشن کردن چراغ، محل عبور دیده میشود، به طرف منا روانه شوند؛ ولی بنابر احتیاط، قبل از طلوع آفتاب از مشعر خارج نشوند.
۷۹۹ . بیتوته شب عید در مشعر: حجاج لازم نیست شب عید را در مشعرالحرام بهسر برند؛ ولی اگر شب دهم وارد مشعرالحرام شدند، بنابر احتیاط مستحب مؤکَّد تا طلوع فجر به قصد قربت در آنجا بمانند.
۸۰۰ . عقوبت ترک وقوف اختیاری در مشعر: کسی که وظیفۀ او وقوف اختیاری است، چنانچه قبل از روشن شدن هوا از مشعر کوچ کند، صورتهای مختلفی دارد:
الف) اگر در نیمۀ اول شب نیّت وقوف کرده و بدون عذر، قبل از نیمۀ شب کوچ کند و دیگر باز نگردد، باید یک شتر قربانی کند؛
ب) اگر بعد از نیمۀ شب و قبل از طلوع فجر، بدون عذر، کوچ کند و دیگر باز نگردد، باید یک گوسفند قربانی کند؛
ج) اگر ندانسته یا از روی سهو کوچ کند یا پس از طلوع فجر کوچ نماید و یا اینکه از مشعر خارج شود و قبل از طلوع آفتاب بازگردد، در این سه صورت کفّاره ندارد؛ هرچند پرداخت کفّاره در صورت علم و عمد، مطابق احتیاط استحبابی است.
۸۰۱ . موارد جواز ترک وقوف اختیاری: گروههای زیر میتوانند پس از وقوف شبانه در مشعرالحرام، به منا کوچ کنند و بر آنها وقوف اختیاری واجب نیست:
1 و 2. زنان و کودکان؛
3. افراد ناتوان و مریض مانند کهنسالان که وقوف بینالطلوعین برایشان مشقت دارد، هرچند شدید نباشد؛
4. اشخاصی که ماندن برای آنها همراه با مشقت شدید است؛
5. کسانی که میترسند اگر وقوف کنند با مشکلی مواجه شوند که دفع آن واجب است؛ مثلاً با ضرر اساسی یا خطری جدّی روبرو شوند؛
6. کسانی که اگر بینالطلوعین وقوف کنند برایشان مشکلی مانند مراجعت کاروان پیش میآید که نمیتوانند خودشان اعمال مکه را بجا آورند یا موظفند رمی جمرۀ عقبه را شبانه انجام دهند (به تفصیلى که خواهد آمد)؛
7. صاحبان مشاغلی که کارشان را تنها در روز انجام می دهند؛ مانند چوپان و هیزمکش؛
8. مأموران تدارکات حجاج که براى تهیه و آمادهسازى مایحتاج آنان باید زودتر بروند؛
9. کسانی که باید همراه یکی از دستههای قبل باشند.
این چند گروه مىتوانند مقدارى از شب دهم را در مشعرالحرام وقوف نمایند و سپس به منا کوچ کنند؛ هرچند احتیاط مؤکَّد مستحب در آن است که قبل از نیمه شب از مشعر خارج نشوند. و بنابر احتیاط مستحب، برای احتساب نیمهشب، شب را از مغرب شرعی تا طلوع آفتاب حساب کنند.
البته دو گروه اخیر، اگر مشقت شدید نداشته باشند باید قبل از طلوع آفتاب به مشعرالحرام برگردند و نیت وقوف نمایند و اگر نایب باشند نیابتشان هم صحیح است.
۸۰۲ . وقوف اضطرارى مشعر: اگر حاجى به جهت عذرى مانند بیمارى یا دیر رسیدن موفق به وقوف اختیاری در مشعرالحرام نشود، باید مقدارى از طلوع آفتاب تا ظهر را در مشعر وقوف نماید -اگر چه کم باشد- و حجش صحیح است؛ ولی اگر بدون عذر، وقوف اختیاری را ترک کرده چنین وقوفی برای او صحیح نیست.
۸۰۳ . درک وقوف اختیاری عرفات و مشعر: کسی که وقوف اختیاری عرفات و مشعر را درک میکند، عملش بدون تردید صحیح است.
۸۰۴ . درک وقوف اختیاری عرفات و اضطراری شبانه مشعر: کسی که وقوف اختیاری عرفات و وقوف شبانه مشعر را درک کند، حجش صحیح است، هرچند در ترک وقوف اختیاری مشعر معذور نباشد.
۸۰۵ . وظیفۀ کسی که شب دهم رسیده: اگر حاجی شب دهم برسد، چنانچه در دیر آمدن، معذور نبوده، حجش باطل است؛ و در صورت عذر، چنانچه بترسد با رفتن به عرفات، نتواند قبل از طلوع آفتاب خود را به مشعر برساند، باید وقوف عرفات را رها کرده به وقوف مشعر اکتفا کند، وگرنه واجب است با درک وقوف اضطراری در عرفات، قبل از طلوع آفتاب، خود را به مشعر برساند.
۸۰۶ . ترک عمدی وقوف اضطراری عرفات: اگر وظیفۀ حاجی، وقوف اضطراری در عرفات باشد، چنانچه از روی عمد و بدون عذر، وقوف اضطراری عرفات را ترک کند حجش باطل میشود، اگر چه وقوف مشعر را درک کند.
۸۰۷ . درک وقوف اختیاری عرفات و اضطراری نهاری مشعر: کسی که وقوف اختیاری عرفات و وقوف اضطراری نهاری مشعر را درک کند، حجش صحیح است.
۸۰۸ . درک عرفات بدون درک مشعر: کسی که تنها وقوف -اختیاری یا اضطراری- عرفات را درک کند و وقوف به مشعر را درک نکند حجش باطل است.
البته اگر بهخاطر ندانستن مسأله، بدون نیت وقوف، از مشعر عبور کرده ولی در مشعر دعا کرده باشد (هرچند در قنوت نماز) و زمانی یادش بیاید که دیگر، نتواند -حتی قبل از ظهر روز عید- به مشعر برگردد، حجش صحیح است؛ ولی احتیاط مستحب آن است که یک گوسفند قربانی کند.
۸۰۹ . درک وقوف اضطراری عرفات و اختیاری مشعر: کسی که وقوف اضطراری عرفات و وقوف اختیاری مشعر را درک کرده، حجش صحیح است.
۸۱۰ . درک وقوف اضطراری عرفات و شبانه مشعر: کسی که وقوف اضطراری عرفات و وقوف اضطراری شبانه مشعر را درک کرده، حجش صحیح است.
۸۱۱ . درک اضطراری عرفات و اضطراری نهاری مشعر: کسی که وظیفهاش، وقوف اضطراری عرفات و وقوف اضطراری نهاری مشعر بوده چنانچه این دو وقوف را درک کند، حجش صحیح است.
۸۱۲ . درک وقوف مشعر بهتنهایی: کسی که تنها وقوف در مشعر -اعم از اختیاری و شبانه- را درک کرده، اگر در ترک وقوف عرفات معذور باشد حجش صحیح، و گرنه باطل است.
۸۱۳ . درک وقوف اضطراری نهاری مشعر بهتنهایی: کسی که تنها وقوف اضطراری نهاری مشعر را درک کند، حجش باطل است؛ هرچند در ترک وقوف به عرفات معذور باشد.
۸۱۴ . وظیفۀ کسی که شب دهم رسیده: اگر حاجی شب دهم برسد، اگر در دیر آمدن معذور نبوده، حجش باطل است و در صورت عذر، چنانچه خوف آن دارد که اگر به عرفات برود نتواند قبل از طلوع آفتاب خود را به مشعر برساند، باید وقوف عرفات را رها کرده به وقوف مشعر اکتفا کند؛ وگرنه واجب است در عرفات وقوف اضطراری نماید و قبل از طلوع آفتاب خود را به مشعر برساند.
۸۱۵ . ترک عمدی وقوف اضطراری عرفات: اگر وظیفۀ حاجی وقوف اضطراری در عرفات است، چنانچه از روی عمد و بدون عذر، وقوف اضطراری عرفات را ترک کند، حجش باطل میشود؛ اگر چه وقوف مشعر را درک کند.
۸۱۶ . درک نکردن وقوف عرفات و مشعر: کسی که هیچ یک از وقوفهای عرفات و مشعر را درک نکند (نه وقوف اختیاری و نه اضطراری) حجش بدون تردید باطل است، هرچند به خاطر فراموشی، ندانستن یا اضطرار باشد.
۸۱۷ . نحوۀ خروج از احرام در فرض بطلان حج: کسی که حجش باطل شده باید با همان احرام، اعمال عمرۀ مفرده را انجام دهد تا از احرام بیرون بیاید و احتیاط مستحب آن است که عدول به عمرۀ مفرده را نیت کند. و در هر صورت باید در سال آینده حج را اعاده نماید.