۸۱۹ . کوچ کردن از مشعر: پس از وقوف در مشعرالحرام، حاجى براى انجام اعمال منا روانۀ سرزمین «منا» مىشود.
۸۲۰ . اعمال منا: اعمال منا عبارت است از:
1. رمى جمرۀ عقبه؛
2. قربانى؛
3. حلق یا تقصیر؛
4. بیتوتۀ شبهاى یازدهم و دوازدهم ذىحجه؛
5. «رمى جمرات سهگانه» در روزهاى 11 و 12 ذىحجّه.
۸۲۱ . رعایت ترتیب میان اعمال روز عید: حاجى باید ترتیب بین رمى جمرۀ عقبه و قربانى و بین آن و حلق یا تقصیر را رعایت کند و اگر بدون انجام عمل قبل، عمل بعدى را انجام دهد، عمل بعدى باطل است؛ بلى چنانچه از روى عذری همچون فراموشى یا ندانستن مسأله یا اضطرار خلاف ترتیب عمل نماید، عمل انجامشده صحیح است.
۸۲۲ . جمرات: در آخر صحراى منا به طرف مکّه، سه علامت قرار دارد که به آنها به ترتیب «جمرۀ اولى»، «جمرۀ وُسْطى» و «جمرۀ عَقَبه» مىگویند.
۸۲۳ . رمی واجب در روز عید قربان: حاجى باید هفت سنگریزه به جمرۀ عقبه بزند. به این سنگ زدن «رمى» مىگویند.
۸۲۴ . امور لازم در رمی: رعایت چند چیز در انداختن ریگها لازم است:
اول: نیّت با «قصد خالص براى خداوند متعال».
دوم: پرتاب کردن؛ پس اگر نزدیک جمره برود و سنگها را روی آن بگذارد کافی نیست.
سوم: برخورد کردن به جمره؛ پس انداختن ریگها در حوضچهاى که در اطراف جمرات است، کافی نیست.
چهارم: آنکه با انداختن به جمره برسد؛ پس اگر سنگ را انداخت و با کمک دست دیگری به جمره رسید، کافی نیست. ولی لازم نیست مستقیم به جمرات برخورد کند؛ پس اگر سنگ به جایی خورد و کمانه کرد و به جمرات رسید کافی است.
پنجم: تعداد رمیها باید هفت عدد باشد (و کمتر از آن کفایت نمیکند).
ششم: باید سنگریزهها را یکى پس از دیگرى پرتاب کند؛ پس اگر چند سنگ را باهم پرتاب کند و به جمره بخورد، فقط یک بار محسوب میشود.
هفتم: باید به نحوی سنگ بزند که به موالات عرفی با تفصیلی که میآید خللی وارد نشود.
۸۲۵ . شرایط سنگ برای رمی: سنگها باید به اندازهاى باشد که به آن ریگ بگویند، پس اگر آن قدر ریز باشد که به آن ریگ گفته نشود -مثل شن- کفایت نمیکند؛ و بنابر احتیاط، اگر بزرگتر هم باشد، به گونهای که عرفاً به آن ریگ گفته نشود کافی نیست.
۱. جنس ریگها باید از «سنگ» باشد و سیمان و کلوخ و گل سفت شده و ... کافى نیست؛ اما تمام اقسام سنگ، حتی سنگ مرمر اشکال ندارد.
۲. ریگها باید از «حرم» برداشته شده باشد -مثلاً از مشعرالحرام یا منا یا مکّه- و اگر از جایى که حرم بودن آن معلوم نیست بردارد، کفایت نمىکند.
۳. رمی با ریگهایی که پرتاب شده و در پای جمرات و اطراف آنها ریخته شده است، کافی نیست؛ هرچند به شکل صحیح زده نشده باشد.
برداشتن ریگ، از نقاط دیگر حرم اشکال ندارد؛ ولی بنابر احتیاط مستحب از ریگهایی که قبلاً برای رمی جمرات بهکار رفته و به نقاط دیگر حرم آوردهاند، استفاده نکند.
۴. استفاده کردن از ریگهایى که مال دیگرى است، بدون رضایت او حرام است و اگر براى سنگزدن از چنین ریگهایى استفاده کند، بنابر احتیاط به آن اکتفا ننماید.
۸۲۶ . برداشتن سنگی که از خارج حرم آورده شده: ریگی که از حرم برداشته شده، برای رمی کافی است؛ هرچند از خارج حرم آورده باشند، بنابراین ریگهایی که در اطراف خیابانهای مکّه یا مشعرالحرام یا سرزمین منا ریخته شده، کافی است؛ ولى عرفات و بخشى از مکّه -از مسجد تنعیم به بعد- خارج از حرم است و استفاده از ریگهاى آن اماکن براى رمى جمرات، کافى نیست.
۸۲۷ . بهترین مکان برای جمعآوری سنگها: مستحب است حاجى سنگها را از مشعرالحرام جمع کند و پس از مشعر، جمع کردن سنگها از منا، بهتر از نقاط دیگر حرم است.
۸۲۸ . استفاده از ریگهای مساجد برای رمی: برداشتن ریگهایی که جزء مسجد الحرام یا مسجد خیف یا سایر مساجد باشد جایز نبوده و بنابراحتیاط، رمی با آنها کافی نیست. بله، رمی با ریگهایی که در مسجد الحرام و مسجد خیف و سایر مساجد ریخته شده، ولی از اجزای آن نیست، صحیح است.
۸۲۹ . نحوۀ رمی: بنابر احتیاط مستحب -در حال اختیار- با دست رمی کند. و رمی با پا و دهان، خلاف احتیاط استحبابی است؛ ولی رمی با فلاخن یا تیر و کمان صحیح است.
۸۳۰ . رمی با شک در واجد شرایط بودن سنگها: اگر شک کند به سنگی که میخواهد بیندازد ریگ گفته میشود یا نه، یا شک کند که جنس ریگها از سنگ است یا کلوخ، یا شک کند که سنگها از حرم برداشته شده یا خارج آن، نمیتواند به آن اکتفا کند.
۸۳۱ . رمی با ریگهایی که از دیگری گرفته: اگر ریگهایی را از دیگری بگیرد، چنانچه اطمینان داشته باشد که آنها را از حرم برداشته، کافی است؛ وگرنه نمیتواند به آن اکتفا کند. و اگر نمیداند از سنگهای پای جمرات برداشته شده یا از موضع دیگری از حرم، میتواند با آن رمی نماید.
۸۳۲ . شک در عدد سنگها هنگام رمی: رمیکننده باید اطمینان پیدا کند که به تعداد معتبر و به طور صحیح رمی را انجام داده؛ لذا اگر در عدد سنگها شک کند یا شک کند که به جمره خورده یا نه، نمیتواند به آن اکتفا کند؛ بلکه اگر گمان کند که به جمره خورده است نیز نمىتواند آنرا به حساب آورد.
۸۳۳ . شک در رمی صحیح پس از پایان آن: اگر بعد از آنکه خود را از رمى، فارغ شده یافت، در انجام صحیح رمی شک کند؛ چنانچه احتمال دهد که هنگام رمی به رعایت شرایط آن توجّه داشته، به شک خود اعتنا نکند؛ ولی اگر اطمینان دارد که از رعایت آنها غافل بوده، باید به شکش اعتنا کند.
۸۳۴ . شک در اصل رمی پس از ذبح: اگر کسی بعد از ذبح یا حلق و تقصیر، بلکه بعد از اینکه خود را از محل رمی فارغ شده دید، شک کند رمی کرده یا نه، به شکش اعتنا نکند.
۸۳۵ . شک در رمی، بعد از گذشتن روز عید: اگر کسی پس از گذشتن روز دهم در رمی جمره یا تعداد سنگها یا رعایت شرایط رمی شک کرده، بنابر احتیاط (با تفصیلی که در مسئله 833 و 834 گذشت) به شکش اعتنا کند.
۸۳۶ . اصابت سنگ به بخش توسعه یافتۀ جمره: رمی تمام قسمتهای جمرات حتّی مقداری که به آنها افزوده شده کافی است و سنگ زدن به سیمانهای لابلای سنگهای جمرات مانعی ندارد و لازم نیست حتماً به مقداری که قبلاً جزء جمرات بوده سنگ بزند؛ هرچند احتیاط مستحب آن است که قسمتى از وسط دیوار جمرات را که مقابل ستون سابق قرار گرفته، رمى نماید.
۸۳۷ . محل اصابت سنگ: سنگزدن به هر دو طرف دیوار جمره کافی است؛ اما اصابت سنگ به ریگهای پایین جمرات، کفایت نمیکند.
۸۳۸ . رمی جمرات از طبقات فوقانی: رمی جمرات از طبقات فوقانی صحیح است.
۸۳۹ . حالت فرد هنگام رمی: حالت خاصی برای رمیکننده شرط نیست و جایز است در حال رمی سواره یا پیاده باشد؛ ولی مستحب است پشت به قبله و در حالت ایستاده رمی کند.
۸۴۰ . پاک بودن رمىکننده و ریگها: در رمى جمره، پاک بودن ریگها و همچنین پاک بودن بدن و لباس کسى که سنگ مىزند، لازم نیست. البته طهارت رمیکننده از حدث اکبر موافق احتیاط استحبابی است.
۸۴۱ . زمان رمی جمرۀ عقبه: زمان اصلى رمى جمرۀ عقبه، از طلوع آفتاب تا غروب آفتاب روز عید قربان است.
۸۴۲ . لزوم رمی شبانه برای برخی از حجاج: حجاجی که نمىتوانند در روز عید رمى کنند یا مىترسند رمى در روز با خطر جدّی و ضرر اساسى همراه باشد، باید شب عید، رمی نمایند؛ هرچند اگر در روز عید رمی کردند، رمیشان صحیح است (مگر آنکه هنگام رمی کردن، خطر جدّی برایشان وجود داشته باشد که در این صورت بنابر احتیاط، رمیشان صحیح نیست).
۸۴۳ . جواز رمی شبانه برای برخی: پنج دستهاند که علاوه بر اینکه مىتوانند در روز جمرۀ عقبه رمى کنند، مىتوانند شب عید رمى نمایند:
1. بانوان؛
2. کودکان؛
3. افراد کمتوانی که رمى در روز بر آنها سخت است (هرچند سختى آن شدید نباشد)،
4. کسانى که رمى در روز بر آنها بسیار سخت است؛
5. صاحبان مشاغلی که کارشان را تنها در روز انجام می دهند (مانند چوپان و هیزمکش).
۸۴۴ . مقدم بودن رمی شبانه بر نایب گرفتن و تأخیر انداختن رمی: حجاجی که مجازند رمی جمرۀ عقبه را در شب عید انجام دهند، جایز نیست برای رمی نایب بگیرند؛ همچنین نباید رمى را به بعد از روز دهم موکول کنند.
۸۴۵ . مخیر بودن بین رمی شبانه و نایب گرفتن: حجاجی که جایز است شبانه رمی کنند، اگر رمی در روز هم برایشان حرجی باشد، میتوانند یا در شب قبل خودشان رمی کنند و یا برای رمی در روز نایب بگیرند.
۸۴۶ . زمان رمی نیابتی: کسانی که موظفند برای رمی نایب بگیرند، در صورت امکان، باید کسى را نایب بگیرند که رمى را در روز عید انجام دهد (هرچند خود آنها و نایب آنها از بانوان باشند)؛ و اگر نایب گرفتن برای رمی در روز ممکن نیست برای رمی در شب قبل، نایب بگیرند.
۸۴۷ . نایب گرفتن برای رمی به جهت عذر و کشف خلاف: کسانی که به خاطر عذر، نایب میگیرند، چنانچه معلوم شود معذور نبودهاند یا عذرشان برطرف شود، باید خود رمی نمایند. پس اگر مریض نایب بگیرد و زمانی بهبودی یابد که بتواند در روز دهم جمره را رمی کند، باید رمى توسط خودش اعاده شود؛ ولی اگر بعد از گذشتن وقت رمی، خوب شد، قضای آن لازم نیست.
۸۴۸ . رفتن به جمرات با وسیلۀ نقلیه: کسى که از پیمودن مسافت میان خیمهها و جمرات ناتوان است، ولى اگر به جمرات برسد، مىتواند خودش رمى را انجام دهد، در صورتى که بتواند با ماشین یا وسیلۀ نقلیه دیگرى خود را به جمرات برساند، باید به جمرات برود و خودش رمى کند و نمىتواند براى آن نایب بگیرد.
۸۴۹ . بررسی توانایی بر رمی از نزدیک: حجاجی که نمىدانند آیا مىتوانند جمره را رمى نمایند یا خیر، باید تا جمرات بروند و ببینند که توان رمی را دارند یا نه؛ مگر آنکه این کار برایشان خطرناک یا همراه با مشقت شدید باشد.
۸۵۰ . ناتوانی از رمی به جهت شلوغی: کسی که به جهت شلوغی اطراف جمره از رمی در روز ناتوان است، چنانچه اطمینان دارد با تأخیر رمی، قدرت بر انجام رمی خواهد یافت، باید تا زمانی که احتمال میدهد عذرش برطرف گردد، صبر کند. البته میتواند رجاءً نایب بگیرد، ولی اگر عذرش تا پایان وقت برطرف شد، باید خودش هم رمی را بجا آورد. همچنین است اگر با احتمال برطرف شدن عذر، تا پایان زمانی که نایب گرفتن ممکن باشد، صبر کرده است.
۸۵۱ . ترس از حیض شدن به جهت رمی: زنی که میترسد به سبب رمی حائض شود، چنانچه به جهت این ترس انجام رمی در شب و روز عید برای وی حرجی باشد، میتواند برای رمی نایب بگیرد.
۸۵۲ . نیابت تبرعی در رمی: کسانی که موظفند برای رمی نایب بگیرند، چنانچه کسی بدون گفتۀ آنها از طرفشان رمی کند کافی است؛ هرچند احتیاط مستحب مؤکَّد آن است که به آن اکتفا نکنند.
۸۵۳ . اعتبار موالات در رمی: رعایت «موالات» در زدنِ شش سنگ اول لازم است؛ یعنى نباید بین آنها فاصلۀ زیاد بیندازد؛ و گرنه باید رمی را از سر بگیرد؛ البته اگر بعد از زدن سنگ چهارم یا پنجم، به جهت ندانستن مسأله یا فراموشی، سنگ زدن را قطع کرده باشد، چنانچه آن را تکمیل کند، رمیش صحیح است.
۸۵۴ . تأخیر در رمی سنگ هفتم: فاصله انداختن سنگ هفتم -هرچند در حال اختیار- تا روز بعد جایز است. همچنین کسی که شش سنگ زده میتواند ذبح و حلق کند، سپس در همان روز یا فردای آن روز، سنگ هفتم را بزند، و لازم نیست قضای آن را پیش از رمی روز یازدهم انجام دهد؛ هرچند مطابق احتیاط استحبابی است.
۸۵۵ . قطع رمی و از سر گرفتن آن: قطع کردن رمی حرام نیست و حجگزار میتواند در اثنای رمی، آن را رها کند؛ ولی اگر موالات از بین برود باید آن را دوباره از سر بگیرد؛ چنانکه اگر بدون از بین رفتن موالات هم، رمی را از سر بگیرد صحیح است.
۸۵۶ . رمی در شب یازدهم: اگر کسى به هر جهت موفق به رمى نشود، نمىتواند در شب یازدهم رمى کند؛ بلکه باید روز بعد، قضاى آن را بجا آورد.
۸۵۷ . ترک رمی روز دهم از روی علم و عمد: کسی که با علم و عمد، هرچند به جهت اضطرار، رمی روز دهم را ترک کرده بنابر احتیاط باید روز یازدهم قبل از رمی آن روز، قضای روز دهم را بجا آورد؛ و اگر روز یازدهم نیز قضا نکرد، بنابر احتیاط، به قصد رجاء در روزهای بعد -هرچند بعد از روز سیزدهم- از ماه ذیالحجه قضا کند، و در سال آینده نیز اگر خودش به حج میرود در روز دهم به قصد رجاء قضا کند؛ وگرنه نایب بگیرد.
۸۵۸ . انجام ندادن رمی روز دهم از روی فراموشی یا ندانستن: اگر رمى جمرۀ عقبه را در روز عید، فراموش کند یا به جهت ندانستن مسأله، آن را ترک کند، سه صورت دارد:
اول: در روزهاى تشریق (11 تا 13 ذىحجه) متوجه شود؛ در این صورت رمى را قبل از رمی ادایی آن روز قضا مىکند.
دوم: بعد از روز سیزدهم در مکّه متوجه شود؛ در این صورت بنابر احتیاط مستحب قبل از گذشتن ذىحجه رمى را رجاءً قضا نماید و در روز عید سال بعد، اگر خودش به حج مشرف شد، خودش وگرنه نایبش رمى را رجاءً قضا کند.
سوم: بعد از خارج شدن از مکّه متوجه شود؛ در این صورت، چیزى بر عهدۀ او نیست و حجش صحیح است. البته احتیاط مستحب است به کیفیتی که در صورت قبل گفته شد، قضا کند.
کسی که رمی سنگ پنجم و ششم را از روی فراموشی یا ندانستن، ترک کرده باشد حکم کسی را دارد که جهت فراموشی یا ندانستن مسأله، همۀ آن را ترک کرده باشد.
۸۵۹ . لزوم تقدیم رمی قضا بر رمی ادا: اگر در روزی که رمی جمرات واجب است، بخواهد قضای رمی جمرۀ عقبه را بجا آورد بنابر احتیاط قضا را مقدّم کند و احتیاط مستحب در آن است که قضای روز دهم را اوایل آفتاب و رمی آنروز را هنگام ظهر بزند.