اگر كسى سعى را عمدا و با علم به حكم و موضوع آن- يعنى با علم به وجوب سعى و اين كه آنچه واجب است چيست- تا زمانى ترك كند كه نتواند آن را انجام دهد و خود را به مقدار ركن از وقوف عرفات برساند حجّش باطل مىشود، و بايد در سال بعد دوباره به جا آورد، و اقوى آن است كه احرامش نيز باطل مىشود.
و همچنين است- بنابر احتياط واجب اگر اقوى نباشد- حكم جاهل به حكم يا موضوع.
و احوط و اولى آن است كه در هر صورت با آن احرام اعمال عمرۀ مفرده را به جا آورد.
مسأله 338- اگر سعى را فراموش كند بايد هر وقت يادش آمد به جا آورد، حتى اگر بعد از اعمال حجّ باشد، و چنانچه نتواند خودش به جا آورد يا حرجى و مشقّتآور باشد، بايد براى انجام آن نايب بگيرد، و در هر دو صورت- چه خود به جا آورد يا نايبش- حجّ او صحيح است.
مسأله 339- كسى كه متمكّن نباشد خودش سعى را انجام دهد حتى با كمك گرفتن از ديگرى، بايد ترتيبى دهد كه او را سعى دهند، به حمل بر انسان يا به وسيلۀ ديگرى.
و اگر متمكّن از آن هم نباشد بايد نايب بگيرد كه سعى را از طرف او انجام دهد، و اگر اين را هم نتواند- مانند كسى كه چيزى را درك نمىكند يا بيهوش است- بايد ولىّ او يا شخص ديگرى سعى را از طرف او انجام دهد.
مسأله 340- احتياط واجب آن است كه سعى را بعد از طواف و نمازش فورا به جا آورد، به اين معنى كه فاصلۀ بين آنها بيش از مقدار متعارف نباشد، ولى تأخير آن براى رفع خستگى و مانند آن مثل شدّت گرما- مانعى ندارد، و تأخير آن تا فرداى روز طواف جايز نيست، بلكه بنابر احتياط واجب تأخير سعى بدون ضرورت، تا شب آنروز نيز جايز نيست.
مسأله 341- زياد كردن به هفت شوط سعى جايز نيست، و اگر عمدا مقدارى را به سعى زياد كند- به قصد اين كه جزء آن باشد- سعى باطل مىشود، ولى اگر از روى سهو و يا جهل به حكم زيادى را به جا آورد، سعى باطل نمىشود.
مسأله 342- اگر به خطا مقدارى به سعى خود زياد كند، سعيش صحيح است، ولى اگر يقين كند هشت شوط بين صفا و مروه سعى كرده است، مستحب است شش شوط ديگر به آنها اضافه كند كه در نتيجه به صفا ختم مىشود، و در صورتى كه بيش از هشت شوط- به خطا- زياد كرده باشد، مانعى نيست كه به قصد رجاء آن را تا يك سعى كامل ادامه دهد.
مسأله 343- هر گاه عمدا مقدارى از سعى را به جا نياورد- عالم به حكم باشد يا جاهل به آن- و نتواند آن را تا پيش از رسيدن به مقدار ركن وقوف عرفات تدارك كند حجّش فاسد مىشود و بايد آن را در سال بعد به جا آورد، و أقوى آن است كه احرامش نيز باطل است، اگر چه احتياط مستحب آن است كه به قصد رجاء مطلوبيت سعى را تمام نمايد و بعد از آن تقصير كند.
و هر گاه مقدارى از سعى را از روى فراموشى به جا نياورد، چنانچه- فراموش شده- بعد از شوط چهارم باشد بايد باقى مانده را هر گاه يادش آمد به جا آورد، اگر چه بعد از پايان اعمال حجّ پيش از تمام شدن ماه ذى الحجّه باشد، و اگر بعد از تمام شدن ماه باشد احتياط واجب آن است كه باقى مانده را به جا آورد و دوباره يك سعى انجام دهد، و اين احتياط به آوردن يك سعى كامل به قصد اعم از تمام كردن سعى قبل و سعى جديد- آن طور كه در مسأله (282) در مورد طواف بيان شد- نيز محقّق مىشود.
و چنانچه متمكّن نباشد خودش سعى را تدارك كند يا تدارك آن بر او دشوار باشد، بايد نايب بگيرد، و اگر اين را هم نتواند- مانند كسى كه چيزى را درك نمىكند يا بيهوش است- بايد ولىّ او يا شخص ديگرى سعى را به نيابت از او تدارك نمايد، و احتياط واجب آن است كه نايب يك سعى كامل براى منوب عنه به قصد اعم از تمام كردن سعى منوب عنه و سعى جديد به جا آورد.
و اگر كمبود سعى از روى فراموشى و قبل از تمام كردن شوط چهارم باشد، احتياط واجب آن است كه يك سعى كامل به قصد اعم از تمام كردن سعى قبل و سعى جديد به جا آورد، و اگر متمكّن نباشد خودش انجام دهد يا بر او دشوار باشد، بايد- به شرحى كه گذشت- نايب بگيرد.
مسأله 344- هر گاه از روى فراموشى مقدارى از سعى عمرۀ تمتّع را به جا نياورد، و به اعتقاد اين كه سعى را تمام كرده از احرام خارج شود، بايد يك گاو بكشد و سعى را به طورى كه در مسألۀ قبل بيان شد تمام كند.
شك در صحّت سعى بعد از فارغ شدن از آن اعتبار ندارد حكم به صحّت مىشود- و همچنين شك در عدد شوطها بعد از تجاوز از محلّ، اعتبار ندارد، مثل اين كه پس از تقصير در عمرۀ تمتّع يا عمرۀ مفرده و يا بعد از شروع در طواف نساء در حجّ در عدد شوطهاى انجام شده شك كند، و جمعى از فقها (اعلى اللّه مقامهم) فرمودهاند: «شك بعد از انصراف از سعى اگر چه قبل از تقصير باشد، اعتبار ندارد.» ولى اقوى اين است كه به اين شك در صورتى كه قبل از فوت موالات عرفيّه باشد، بايد اعتنا كند اگر چه از مسعى- محلّ سعى- خارج شده باشد.
مسأله 345- اگر شك در زيادى شوط داشته و به گونهاى باشد كه با ابتدا كردن او از صفا منافات نداشته باشد- مثل اين كه در مروه شك بين هفت و نه كند- اعتبارى به شكش نبوده و سعى او صحيح است، و اگر شك در نقصان فقط باشد مثل شك بين پنج و شش- يا شك در زياده و نقصان باشد مثل شك بين شش و هشت- سعى او باطل است و بايد دوباره سعى نمايد.
مسأله 346- شك در عدد شوطهاى سعى در اثناى آن، موجب بطلان سعى است، همانطور كه شك در عدد شوطهاى طواف در اثناى آن موجب بطلان طواف است.