مسأله 190- در طواف هفت چیز واجب است:

مسأله 657ـ بايد طواف را از «حجر الاسود» شروع كند، و به «حجر الاسود» ختم نمايد، و همين اندازه كه در عرف بگويند از حجر الاسود شروع كرده، و به آن خاتمه داده كافى است، و دقّت در محاذى بودن اجزاى بدن با حجر الاسود لازم نيست; ولى احتياط واجب آن است كه كمى قبل از حجر الاسود شروع كند، و كمى بعد از آن ختم نمايد، تا يقين حاصل كند كه هفت دورِ تمام انجام داده است.

مسأله 658ـ در طواف بايد همان گونه كه همه مسلمين طواف مى كنند شروع كند، و از دقّتهاى افراد وسواسى در مورد محاذات با حجر الاسود بپرهيزد، و در دورهاى ديگر توقّف در نزد حجر الاسود لازم نيست، بلكه بدون توقّف ادامه مى دهد تا هفت دور تمام شود تا مزاحمتى براى طواف كنندگان حاصل نگردد.

مسأله 659ـ گاه ديده مى شود که اشخاص جاهل در هر دورى که به هنگام طواف انجام مى دهند توقّف نموده، و مقدارى عقب و جلو مى روند تا محاذات با حجر الاسود را رعايت کرده باشند، اين کار به هيچ وجه لازم نيست، بلکه گاهى حرام است.

مسأله 660ـ واجب است طورى طواف کند که خانه کعبه طرف دست چپ او باشد (برخلاف حرکت عقربه ساعت) همان گونه که معمول همه مسلمین است.

مسأله 661ـ طواف در طبقات بالاى مسجد الحرام در غیر حال ضرورت خالى از اشکال نیست; ولى در صورت ازدحام فوق العاده، یا الزام حکومت که باید بیماران در طبقه فوقانى طواف کنند، مانعى ندارد.

مسأله 662ـ آنچه بعضى از عوام در مورد محاذى بودن دائمى شانه چپ با کعبه (به خصوص موقع رسیدن به حجر اسماعیل) انجام مى دهند هیچ لزومى ندارد; بلکه اگر موجب وهن مذهب گردد جایز نیست، و بهتر است به جاى این گونه احتیاط هاى بیجا، در تمام حالات حضور قلب داشته باشند، و همانند سایر مسلمین کعبه را دور بزنند.

مسأله 663ـ گاه دیده مى شود برخى از افراد جاهل براى احتیاط از شخص دیگرى مى خواهد که او را طواف دهد، و شانه هاى او را به سوى کعبه کند، به گونه اى که اختیار از طواف کننده سلب مى شود. هر چند این کار موجب بطلان طواف نمى گردد، امّا بدون شک کارهاى این افراد بسیار بد و زننده است.

مسأله 664ـ هرگاه بر اثر شلوغى مطاف، و ازدحام طواف کنندگان، مقدارى از طواف برخلاف متعارف انجام شد; مثل این که بدن طواف کننده در حال حرکت به سمت کعبه واقع شد، یا پشت به کعبه قرار گرفت، یا مقدارى عقب عقب حرکت کرد، و طواف را ادامه دهد باید آن مقدار را از سر بگیرد، و اگر نمى تواند برگردد، بدون قصد طواف همراه جمعیّت دور مى زند تا به محلّ مورد نظر برسد، و از آنجا نیّت کند و ادامه دهد.

مسأله 665ـ اگر بر اثر ازدحام طواف کنندگان، انسان را بدون اختیار به پیش ببرند، در صورتى که با توجّه به این امر و با اختیار خود وارد طواف شده، ضررى به طوافش نمى زند.

مسأله 666ـ به هنگام طواف کردن به هر شکل برود مانعى ندارد; مى تواند آهسته یا تند، سواره یا پیاده راه برود، یا حتّى بدود، ولى بهتر آن است که به طور عادى و با آرامش راه برود، و ذکر خدا گوید.

مسأله 667ـ واجب است «حجر اسماعیل» را داخل در طواف کند، یعنى از بیرون حجر اسماعیل کعبه را دور بزند. بنابراین، اگر از داخل «حجر اسماعیل» طواف کند باید آن دور را نادیده گرفته، و از حجر الاسود اعاده نماید (ولى نظر به این که به عقب برگشتن در این گونه موارد با ازدحام جمعیّت مشکل است، بهتر این است که همراه طواف کنندگان آن دور را بدون نیّت ادامه دهد، تا به حجر الاسود برسد، سپس نیّت مى کند و آن دور را ادامه مى دهد).

مسأله 668ـ هرگاه شخصى عمداً از داخل حجر اسماعیل طواف کند، حکم ابطال عمدى طواف را دارد که در ابتداى مسائل طواف حکم آن گذشت.

مسأله 669ـ اگر کسى پس از انجام اعمال حجّ تمتّع متوجّه شود که چند شوط از طواف را، در طواف حج یا عمره، سهواً از داخل حجر اسماعیل انجام داده، حجّ او صحیح است، ولى باید آن طواف را تکمیل کند، سپس نماز طواف را اعاده نماید.

مسأله 670ـ اگر کسى در بعضى از دورها از روى دیوار حجر اسماعیل طواف کند، کافى است همان مقدار را اعاده کند، و اعاده تمام طواف لازم نیست (البتّه در شرایط کنونى عملا هیچ کس روى دیوار حجر نمى رود).

مسأله 671ـ طواف باید در خارج خانه کعبه باشد. بنابراین، طواف در داخل خانه کعبه جایز نیست.

مسأله 672ـ جایز نیست روى آن قسمت از کناره کعبه که «شاذروان» نام دارد، طواف کند; هر چند امروز شاذروان طورى ساخته شده که عملا امکان طواف روى آن نیست.

مسأله 673ـ دست گذاشتن بر دیوار خانه کعبه، یا بر دیوار حجر اسماعیل، یا دست گذاردن روى حجر اسماعیل، ضررى براى طواف ندارد; هر چند احتیاط مستحب آن است که در آن طرف کعبه که شاذروان قرار دارد، هنگام طواف دست بر دیوار کعبه نگذارند.

مسأله 674ـ هرگاه در اثناى طواف داخل خانه کعبه شود طواف او باطل است، و باید اعاده کند، و هرگاه از درون حجر اسماعیل طواف کند همان دور را (چنان که در بالا گفته شد) از حجر الاسود اعاده کند; امّا اگر از روى دیوار حجر اسماعیل، یا شاذروان طواف کند، اعاده همان مقدار کافى است.

مسأله 675ـ مشهور میان جمعى از فقها این است که باید طواف در فاصله مقام ابراهیم و خانه کعبه باشد(این فاصله بیست و شش ذراع و نیم یعنی کمتر از سیزده متر می باشد) و از هر طرف باید این فاصله در نظر گرفته شود، بنابراین در طرف «حجر اسماعیل» محدوده طواف شش ذراع و نیم (کمتر از سه متر و نیم) خواهد بود، زیرا حجر اسماعیل (که مجموعاً بیست ذراع است) از آن کم مى شود، ولى حق این است که طواف در تمام مسجد الحرام جایز مى باشد; هر چند در غیر مواقع ازدحام رعایت احتیاط مستحب است; یعنى اگر طواف کردن در فاصله مزبور مشکل نباشد، از آن حد خارج نشود.

مسأله 676ـ اتّصال صفوف طواف کنندگان شرط نیست.

مسأله 677ـ طواف در طبقات بالا در حال ازدحام زیاد، و در مورد بیماران که اجازه طواف از پائین به آنها داده نمى شود، اشکالى ندارد; و گرفتن نایب لازم نیست.

مسأله 678ـ موالات عرفى در طواف شرط است; یعنى باید هفت دور پى در پى دور خانه خدا بگردد، و کمتر از هفت دور کافى نیست; ولى در طواف مستحب موالات شرط نیست.

مسأله 679ـ هرگاه طواف را عمداً قطع کند (براى رفع خستگى، یا نوشیدن آب، و مانند آن) ولى از مسجد خارج نشود، و قبل از فوت موالات بازگردد، و از همان جا که قطع کرده ادامه دهد، طوافش صحیح است. خواه کمتر از چهار شوط طواف کرده باشد، یا بیشتر.

مسأله 680ـ هرگاه کسى مشغول طواف واجب باشد و وقت نماز فریضه، یا نافله وتر فرا رسد، مى تواند طواف را قطع کرده، و نماز را به جا آورد، سپس بقیّه طواف را تکمیل کند; خواه قبل از چهار دور باشد، یا بعد از آن.

مسأله 681ـ اگر شخصى در حال طواف باشد، و وقت نماز واجب تنگ گردد، واجب است طواف را رها کند، و نمازش را بخواند، سپس بقيّه طواف را تکميل کند; خواه قبل از چهار دور باشد، يا بعد از آن.

مسأله 682ـ قطع طواف براى رسیدن به نماز جماعت، یا رسیدن به وقت فضیلت نماز واجب، جایز بلکه مستحب است، و بعد از انجام نماز، طواف را از همانجا که قطع کرده ادامه مى دهد، و احتیاط مستحب آن است که طبق مسأله بالا عمل کند. (توجّه داشته باشید که این مسأله در مورد نماز جماعت است).

مسأله 683ـ اگر بدون عذر طواف را قطع کرد، و کارى که منافات با طواف داشت انجام داد، مثل این که فاصله زیادى انداخت، و موالات عرفیّه از بین رفت، احتیاط آن است که اگر چهار دور بجا آورده طواف را تمام کند، و سپس اعاده نماید; ولى مانعى ندارد از آغاز طواف را از سر بگیرد.

مسأله 684ـ هرگاه در اثناء طواف عذرى پیدا شد، مثل بیمارى شدید، یا حیض، یا باطل شدن وضو و مانند آن، اگر عذر مذکور بعد از تمام شدن چهار دور بوده، پس از رفع عذر برمى گردد، و طواف را تکمیل مى کند، ولى اگر قبل از تمام شدن چهار دور بوده، آن طواف را رها کرده، دوباره از اوّل شروع مى کند، و احتیاط مستحب در فرض اوّل (در غیر حیض) اتمام و اعاده است.

مسأله 685ـ هرگاه عذر شخصى که طواف را قطع کرده، ادامه پیدا کند تا زمانى که وقتِ انجامِ طواف تنگ شود، در صورت امکان باید او را به مسجد الحرام بیاورند و طوافش دهند، و اگر ممکن نیست برایش نایب بگیرند.

مسأله 686ـ اگر در حال سعى صفا و مروه یادش آمد که طواف را ناقص به جا آورده، باید برگردد و طواف را از همانجا که ناقص کرده تکمیل کند، سپس بقیّه سعى را بجا آورد، و طواف و سعیش هر دو صحیح است. لکن احتیاط واجب آن است که اگر طواف کمتر از چهار دور بوده، آن را تمام کند و سپس اعاده نماید. همچنین اگر سعى را کمتر از چهار بار انجام داده، آن را تمام نموده و سپس اعاده کند، و در هر دو حالت مى تواند طواف یا سعى را رها کرده، از اوّل بجا آورد.

مسأله 687ـ واجب نیست صورت طواف کننده در حال طواف رو به جلو باشد; بلکه مى تواند به سمت چپ و راست خود نگاه کند، و حتّى صورت را برگرداند و به عقب نگاه کند. همچنین مى تواند طواف را رها نموده، خانه را ببوسد، و سپس برگردد و از همانجا که قطع کرده طواف را ادامه دهد، ولى بهتر است این کارها را انجام ندهد.