مسأله 1158ـ بعد از انجام اعمال سه گانه «منى» واجب است براى انجام باقى مانده اعمال حج به مکّه بازگردد، و اعمال مکّه را، که پنج چیز است، انجام دهد، و آنها عبارتند از:

1ـ «طواف حج» که آن را «طواف زیارت» نیز مى نامند.

2ـ «نماز طواف حج».

3ـ «سعى بین صفا و مروه».

4ـ «طواف نساء».

5ـ «نماز طواف نساء».

این پنج واجب را به همان کیفیّت که در عمره تمتّع بیان کردیم بدون هیچ تفاوت بجا مى آورد، مگر در نیّت که اینجا باید به نیّت طواف حج و نماز و سعى آن باشد، سپس به نیّت طواف نساء و نماز آن.

مسأله 1159ـ حاجى مى تواند بعد از اعمال منى بلافاصله در همان روز عید قربان به مکّه برود، و اعمال بالا را انجام دهد، و بهتر است که از روز یازدهم تأخیر نیندازد، و اگر تأخیر انداخت از روز سیزدهم نگذرد، ولى تا آخر ماه ذى الحجّه نیز مى تواند این اعمال را انجام دهد; هر چند احتیاط مستحب عدم تأخیر از روز سیزدهم است.

مسأله 1160ـ اعمال مکّه را باید بعد از اعمال منى (رمى جمره عقبه، قربانى و تقصیر) بجا آورد; ولى چند گروه مى توانند قبل از رفتن به عرفات آنها را بجا آورند:

1ـ زنهایى که ترس دارند هنگام بازگشت از منى گرفتار عادت ماهانه، یا وضع حمل گردند، و نتوانند در مکّه بمانند تا پاک شوند و اعمال خود را بجا آورند.

2ـ بیمارانى که نتوانند در ازدحام جمعیّت طواف و سعى را بجا آورند.

3ـ پیرمردان یا پیرزنانى که از انجام این اعمال هنگام بازگشت از منى به خاطر زیادى جمعیّت عاجز باشند، یا خوف خطر یا ضرر داشته باشند.

4ـ تمام کسانى که مى دانند بعد از مراجعت به علّتى قادر به انجام این اعمال نیستند، و یا فوق العاده به زحمت مى افتند (و فرقى میان طواف نساء و طواف حج در این مسأله نیست).

مسأله 1161ـ در مواردى که این اعمال را مقدّم مى دارد احتیاط واجب آن است که محرم به احرام حج شود، سپس آنها را انجام دهد.

مسأله 1162ـ اگر بیمار بعد از بازگشت از «منى» بهبودى یابد، یا زن پاک باشد، و توانایى بر طواف و سعى پیدا کند، احتیاط مستحب آن است که اعاده نماید (هر چند قبل از رفتن به عرفات آن را انجام داده باشد).
مسأله 1172ـ کسى که طواف واجب (اعمّ از طواف عمره، یا طواف حج، یا طواف نساء) را فراموش کند، و به وطن بازگردد، و با همسر خود نزدیکى نماید، هرگاه از روى فراموشى و جهل به مسأله باشد کفّاره ندارد، ولى اگر مسأله را مى دانسته و عمداً مرتکب آن شده باید کفّاره بدهد، و کفّاره آن در محرّمات احرام گذشت. و مانند مسأله قبل عمل مى نماید.
مسأله 1173ـ اگر بر اثر جهل به مسأله طواف را ترک کند، و به وطن خویش بازگردد، باید حج را اعاده نماید، و اگر طواف عمره بوده قربانى واجب نیست، ولى اگر طواف حج بوده احتیاط واجب آن است که قربانى کند.

مسأله 1174ـ با انجام اعمال سه گانه منى و اعمال پنج گانه مکّه، آنچه در احرام براى حاجى حرام بود در سه مرحله حلال مى شود:

1ـ بعد از تراشیدن یا کوتاه کردن موى سر، تمام محرّمات احرام، جز بوى خوش و همسر، حلال مى شود.

2ـ پس از طواف زیارت و نماز طواف و سعى صفا و مروه، بوى خوش نیز حلال مى شود.

3ـ بعد از طواف نساء و نماز آن، همسر نیز بر او حلال مى شود.

مسأله 1175ـ کسانى که به خاطر عذرى (مانند پیرى، ترس از عادت ماهانه، بیمارى و مانند آن) طواف زیارت و نساء را قبل از وقوف به عرفات انجام داده اند، بوى خوش و همسر بر آنها حلال نمى شود، بلکه تمام محرّمات احرام بعد از حلق یا تقصیر بر چنین افرادى حلال مى گردد.

سؤال 1176ـ اگر نايب ترس از بيمارى يا عادت ماهانه داشته باشد، آيا مى تواند اعمال حج را بر وقوفين و اعمال منى مقدّم دارد؟ 

جواب: مانعى ندارد.

سؤال 1177ـ اگر شخصى تنها نگرانى او اين باشد كه پس از بازگشت از منى، بر اثر ازدحام جمعيّت نتواند طواف كند، آيا مى تواند اعمال مكّه را مقدّم دارد؟ 

جواب: احتياط آن است كه مقدّم بدارد، و بعداً اگر نتوانست براى طواف نايب بگيرد.

سؤال 1178ـ آيا شخصى كه ديگرى او را به وسيله تخت هاى مخصوص طواف مى دهد، مى تواند اعمال مكّه را مقدّم دارد؟ 

جواب: اگر عذر ديگرى ندارد، و در هر صورت بايد ديگرى او را طواف دهد، نمى تواند اعمال مكّه را مقدّم بدارد.

سؤال 1179ـ حجّاج محترمى كه به واسطه عذرهايى اعمال مكّه را قبل از اعمال منى انجام مى دهند، آيا مى توانند سعى را بعد از بازگشتن از منى و بقيّه اعمال را قبل از آن بجا آورند؟ 

جواب: بايد همه را قبلا انجام دهند.

سؤال 1180ـ تقديم اعمال مكّه براى معذورين جايز است، يا لازم؟ 

جواب: احتياط واجب آن است كه ترك نكند.

سؤال 1181ـ آيا كسانى كه اعمال مكّه را مقدّم مى دارند، بايد نزديكترين زمان به وقت وقوف به عرفه را انتخاب كنند، يعنى كمى قبل از حركت به سوى عرفات، يا اين كار لازم نيست؟ 

جواب: لازم نيست.

سؤال 1182ـ تشخيص عذر براى كسانى كه اعمال مكّه را مقدّم مى دارند، بر عهده چه كسى است؟ 

جواب: تشخيص با خود مكلّف است.

سؤال 1183ـ كسى كه اعمال مكّه را قبل از وقوف به عرفات انجام مى دهد، آيا مى تواند طواف نساء را بعد از اعمال منى و بقيّه را قبل از وقوف به عرفات انجام دهد؟ 

جواب: لازم است همه را با هم انجام دهد.

سؤال 1184ـ شخصى كه مجاز است اعمال مكّه را قبل از وقوف به عرفات انجام دهد، اگر بر اثر جهل بدون احرام آن اعمال را بجا آورده باشد، چه حكمى دارد؟ 

جواب: بنابر احتياط واجب كفايت نمى كند، و بايد يا قبل از وقوف به عرفات آنها را با احرام اعاده كند، يا بعد از وقوف و اعمال منى آنها را بجا آورد.