مسأله 155. بر كسي كه حج بجا ميآورد بعد از وقوف به عرفات، وقوف به مشعرالحرام كه آن را مزدلفه و جمع نيز مينامند واجب است، و آن مكاني است كه در بين عرفات و مني واقع است. و معروف است، پس بايد بعد از مغرب روز نهم از عرفات بسوي مشعر كوچ كند، و احتياط واجب آن است كه عمداً تا طلوع فجر تأخير نيندازد، هر چند اگر تأخير انداخت و بينالطلوعين را درك كرد حج او صحيح است، و واجب است كه شب را در آنجا بماند و احتياط آن است كه در مشعر ذكر خدا را ترك نكند، هر چند مختصر و كم باشد. و بايد نيت كند كه براي اطاعت فرمان خداوند عالم در حج تمتع حجة الاسلام شب را تا صبح در مشعر الحرام ميمانم، و نبايد عمداً بدون عذر پيش از اذان صبح كوچ كند، هر چند اگر مقداري از شب مانده باشد و كوچ كند حجش صحيح است، و ليكن معصيت كرده و يك گوسفند كفاره بايد ذبح كند، و چون فجر طالع شود دوباره جهت بينالطلوعين نيت وقوف كند، پس در حج تمتع قصد كند كه براي اطاعت فرمان خداوند متعال در حج تمتع حجة الاسلام از حالا تا اول طلوع آفتاب در مشعرالحرام ميمانم، و ممكن است كه از ابتدا قصد كند شب را تا طلوع فجر و از طلوع فجر تا اول آفتاب ميمانم و به همان قصد باقي باشد.
مسأله 156. اگر چه اشهر و احوط آن است كه ماندن در مشعر تا طلوع آفتاب واجب است، ليكن بعيد نيست استحباب كوچ كردن كمي پيش از آفتاب، ولي بايد از وادي محسّر كه اسم محلي است نگذرد، بلكه بنابر احتياط، وارد وادي محسّر نشود، پس اگر عمداً پيش از طلوع آفتاب از وادي محسّر بگذرد گناه كرده است، و احوط آن است كه يك گوسفند كفاره بدهد، اگر چه اقوي واجب نبودن كفاره است.
مسأله 157. ماندن در مشعرالحرام از طلوع فجر تا طلوع آفتاب بمقداري كه عرفاً بگويند در آنجا توقف كرده است ركن ميباشد، پس اگر كسي عمداً آن را ترك كند حجش را باطل ميشود، مگر آن كه مقداري از شب را در مشعر توقف كرده باشد، كه در اين صورت حج او صحيح است ليكن گناه كرده است، و به كفاره كه يك گوسفند است جبران ميشود.
مسأله 158. كساني كه كار ضروري داشته باشند و پيرمردها و زنها و بيماران كه اگر تا صبح در مشعر بمانند بواسطه ازدحام و زيادي جمعيت در زحمت ميافتند، اگر شب را در مشعر به قصد وقوف مانده باشند ميتوانند پيش از طلوع فجر از مشعر به مني بروند، و اگر بدون عذر پيش از اذان صبح از مشعر بيرون بروند حجشان صحيح است، به شرط آن كه وقوف به عرفات را انجام داده باشند، و شب را در مشعر به قصد وقوف مانده باشند، وليكن بر آنها يك گوسفند كفاره واجب است.و اگر سهواً يا جهلاً قبل از طلوع فجر كوچ كنند كفاره بر آنها واجب نميشود، وليكن بايد بعد از التفات و تنبه در صورتي كه متمكن از رجوع باشند براي وقوف بينالطلوعين برگردند.
مسأله 159. كسي كه شب و بينالطلوعين روز عيد به جهت عذري نتوانسته است در مشعر وقوف كند، در صورتي كه از اول آفتاب روز عيد تا پيش از ظهر مقداري در آنجا بماند حجش صحيح است، به شرط آن كه درك اختياري يا اضطراري عرفه را كرده باشد.
درک وقوف عرفات و مشعر یا یکی از آنها
مسأله 160. چنان كه معلوم شد وقوف در مشعر سه قسم است كه دو قسم آن وقوف اضطراري مشعر است.
اول: وقوف شب عيد است براي كساني كه بواسطه عذري نتوانند بعد از طلوع فجر در مشعر بمانند.
دوم: وقوف در روز عيد تا پيش از ظهر است براي كساني كه به وقوف شب و وقوف از طلوع صبح تا طلوع آفتاب نرسيده باشند، و يك قسم آن وقوف اختياري مشعر است، و آن از اذان صبح تا اول آفتاب روز عيد است، و چون عرفات هم به شرحي كه گفته شد دو وقوف دارد، يكي وقوف اختياري و آن ماندن در عرفات است از ظهر تا مغرب روز نهم و يكي وقوف اضطراري و آن ماندن در عرفات است در مقداري از شب دهم، پس به ملاحظه ادراك هر دو وقوف (وقوف به مشعر و وقوف به عرفات) يا ادراك اضطراري يكي، و اختياري ديگري، و نرسيدن به اضطراري و اختياري هر دو وقوف، اقسام آن، نه قسم ميشود:
اول: آن كه وقوف به عرفات و وقوف به مشعر هر دو را در وقت اختياري انجام دهد، كه حج او بي اشكال صحيح است.
دوم: آن كه هيچ يك از اختياري و اضطراري دو وقوف را درك نكند، كه در اين صورت حج از او فوت شده است، پس به همان احرام حج، عمره مفرده كه عبارت از طواف و نماز و سعي و تقصير و طواف نساء و نماز آن باشد بجا ميآورد، و بعد از اين اعمال از احرام بيرون ميرود، و اگر گوسفند همراه او باشد، قرباني كند، و مستحب است كه بماند در مني با حاجيان و چون به مكه رود اعمال عمره را بجا آورد و اگر حج بر او مستقر بوده بايد در سال آينده به حج برود، و هم چنين در صورتي كه حج بر او مستقر نشده اگر سال بعد مستطيع شود بايد حج كند.
سوم: آن كه اختياري عرفه را با اضطراري مشعر درك كند، كه در اين صورت حجش صحيح است.
چهارم: آن كه اختياري مشعر و اضطراري عرفات را درك كند، كه در اين صورت نيز حجش صحيح است.
پنجم: آن كه اضطراري هر دو وقوف را درك كند، كه اقوي در اين صورت هم صحت حج است، اگر چه احتياط مستحب آن است كه در سال آينده با بقاء شرايط وجوب، حج را اعاده نمايد.
ششم: آن كه فقط وقوف اضطراري مشعر را درك كند، كه در اين صورت اگر چه صحّت حجّش بعيد نيست ولي احتياط ترك نشود به انجام اعمال به قصد ما فيالذّمه از عمره و حج و بجا آوردن حج در سال آينده در صورت استقرار حج بر او يا بقاء استطاعت.
هفتم: تنها ادراك وقوف اختياري عرفات است، و احتياط در آن ترك نشود به اين كه اعمال را بقصد ما في الذمّه از عمره و حج بجاي آورد و در سال بعد نيز در صورتي كه حج بر او مستقر بوده يا استطاعتش باقي باشد حج بجاي آورد.
هشتم: تنها ادراك اختياري مشعر است، كه در اين صورت نيز حجش صحيح است.
نهم: آن كه فقط اضطراي عرفات را درك كند كه حج در اين صورت صحيح نيست.
مسأله 161. كسي كه يكي از وقوف اختياري يا اضطراري عرفات يا مشعر را عمداً ترك كند حج او باطل است مثلا اگر از ظهر تا غروب با تمكن عمداً در عرفات هيچ توقف نكرد حج او باطل است چه مقداري از شب در عرفات بماند يا نماند و چه شب عيد يا ما بينالطلوعين يا پيش از ظهر آن در مشعر توقف كند يا نكند و هم چنين اگر از ظهر تا مغرب معذور باشد از توقف در عرفات، امّا وقوف مقداري از شب عيد را در عرفات عمداً ترك كند حج او باطل است، اضطراري مشعر يا اختياري آن را درك كند يا نكند، و هم چنين اگر بينالطلوعين مشعر را بدون عذر ترك كند حج او باطل است، چه اختياري يا اضطراري عرفات را درك كرده باشد يا نكرده باشد، و چه تا ظهر مشعر را درك كرده باشد يا نكرده باشد، و اگر بين طلوعين از جهت عذر ترك شود، لكن وقوف مقداري از شب عيد را در مشعر با تمكن ترك كرده حج او باطل است، چه ساير وقوفات را درك كرده باشد يا درك نكرده باشد، و اگر كسي بواسطه عذر، تكليف او وقوف قبل از ظهر عيد شد در مشعر، و عمداً آن را ترك كند حج او باطل است، هر چند وقوف عرفات را درك كرده باشد.