بیت الاحزان
بَیتُ الاَحزان از بناهای تخریب شده در بقیع که گفته شده حضرت فاطمه (س) مدتی در آنجا عبادت و در سوگ پدرش عزاداری می کرد. لذا بیت الاحزان حضرت فاطمه (س) را باید خانه اسرار آن حضرت نامید. این محل، اتاقی دارای گنبد بوده و در سال ۱۳۴۴ق به دست وهابیان ویران شده است. بیت الاحزان یکی از مکان های احتمالی دفن حضرت فاطمه (س) است. بسیاری از زائران مدینه، به ویژه زائران شیعه و ایرانی، تا پیش از تخریب بقیع، از بیت الاحزان نیز دیدن می کردند.
علت نامگذاری
«بیت» در عربی به معنای خانه و «احزان» جمع حزن به معنای اندوه است. مراد از این کلمه در منابع تاریخ اسلام، محلی است در قبرستان بقیع که حضرت فاطمه زهرا (س) مدتی در آنجا عبادت و در فراق پیامبر اکرم (ص) سوگواری و گریه می کردند.
مشخصات جغرافیایی و ظاهری بنا
بنابر گزارش های منابع تاریخی و سفرنامه نویسان، بیت الاحزان در قبرستان بقیع در مدینه، در جنوبی قبر عباس بن عبدالمطلب قرار داشته است. از گزارش ها برمی آید که بیت الاحزان، اتاقی با گنبدی بر فراز آن بوده و به ظاهر، ضریحی چوبین به رنگ سبز نیز داشته است. بسیاری سفرنامه نویسان ایرانی دوره قاجار، این مکان را زیارت کرده و نشانی محل و برخی مشخصات آن را آورده اند؛ از جمله حسام السلطنه قاجار، گفته است: بیت الاحزان حضرت فاطمه (س) در بقیع و پشت بارگاه امامان چهارگانه است. محمدحسین حسینی فراهانی در سفر حج سال ۱۳۰۲ق/۱۲۶۴ش بیت الاحزان را دیده و گفته این بنا گنبد و ضریحی کوچک دارد. حاج ایازخان قشقایی از آخرین کسانی است که بیت الاحزان را پیش از تخریب (۱۳۴۴ق) در سال ۱۳۴۱ق/۱۳۰۱ش دیده و از آن در سفرنامه خود گزارشی آورده است.
تاریخچه
منابع تاریخی و روایی علت ساختن بیت الاحزان را چنین آورده اند: بعد از رحلت جانسوز پیامبر اکرم و گریه شبانه روزی حضرت زهرا بر فراق پدر بزرگوارشان، بزرگان مدینه اجتماع کرده و به حضور حضرت علی (ع) آمدند و گفتند: ای ابو الحسن! فاطمه شب و روز گریه می کند و هیچ کدام از ما علاوه بر آنکه روزها در طلب معاش هستیم، شب هنگام نیز خواب خوشی نداریم. ما از تو می خواهیم که به فاطمه بگویی یا شب گریه کند و یا روز.
آنحضرت فرمود: مانعی ندارد و سپس این موضوع را با فاطمه (س) در میان نهاد، ولی دریافت که آن حضرت از گریه آرام نمی گیرد. علی (ع) بعد از آن، اتاقی در بقیع که خارج از شهر مدینه بود، برای حضرت فاطمه ساخت که آن را «بیت الاحزان» میگفتند. هنگام صبح، فاطمه، حسن و حسین را برداشته و به بقیع می رفت و تا شبانگاه مشغول گریه بود و چون شب فرا می رسید، حضرت امیر (ع) حضرت فاطمه (س) را به منزل باز می گردانید. پس از گذشت ۲۷ روز از رحلت پیامبر (ص)، حضرت فاطمه (س) بر اثر بیماری، دیگر نتوانست به آن جا برود.
منابع اهل سنت نیز به وجود این مکان در بقیع اشاره کرده اند؛ مثلاً سمهودی به نقل از غزالی (متوفای۵۰۵ قمری) ضمن بیان آداب زیارت بقیع، نماز گزاردن در مسجد بیت الاحزان را مستحب دانسته و از آن به عنوان محل اقامت حضرت فاطمه (س) در ایام حزن بر پدرش یاد کرده است. طبق این بیان، بعدها مسجدی نیز در مکان مزبور ساخته شده است که توسط وهابیان تخریب گردید.
تخریب
بیت الاحزان پس از حمله دوم وهابیان به حجاز و تصرف مدینه، در سال ۱۳۴۴ق. تخریب شد و همه آثار آن از میان رفت. وهابیان در حمله نخست (۱۲۱۸-۱۲۲۱ق) بقیع را ویران کردند؛ ولی برخی اماکن آن از جمله بارگاه امامان چهارگانه پس از شکست آنان بازسازی شد.
با توجه به این که برخی سفرنامه نویسان میان فاصله حمله اول (۱۲۲۱ق) و دوم (۱۳۴۴ق) بیت الاحزان را دیده و زیارت کرده اند، به نظر می رسد که بیت الاحزان در حمله اول تخریب نشده یا پس از تخریب بازسازی شده است. در برخی گزارش ها آمده است که در سال ۱۲۳۳ق. به دستور سلطان محمود عثمانی، گنبد بیت الاحزان همراه گنبد زوجات الرسول و نیز گنبد عثمان بن عفان بازسازی شده است. حاج ایازخان قشقایی از واپسین سفرنامه نویسان حج است که از بیت الاحزان در ۱۳۴۱ق دیدن کرده و گزارشی درباره آن در سفرنامه اش آورده است.